Bireysel İş Hukuku ve Toplu İş Hukukunda Arabuluculuğun Özellikleri ve Karşılaştırılması
Features and Comparison of Mediation in Individual Labor Law and Collective Labor Law
Zeynep Aslı ÖZKAN
Arabuluculuk uygulaması, iş hukuku dalları arasında birbirinden farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bireysel iş hukukunda ve toplu iş hukukunda geçerli olan arabuluculuk, nitelikleri itibariyle birbirinden oldukça farklıdır. Her iki iş hukuku disiplininde uygulama alanı bulan arabuluculuğun özelliklerinin ortaya konulması, bunların birbiriyle karşılaştırılması çalışmanın nüvesi olarak belirlenmiştir. Arabuluculuğun bir iş uyuşmazlığı çözüm metodu olması nedeniyle, çalışma kapsamında öncelikle, “iş uyuşmazlıkları” kavramı üzerinde durulmakta, bireysel ve toplu iş hukukunda iş uyuşmazlıklarının çözüm yolları ana hatlarıyla açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu noktada, arabuluculuğun iş uyuşmazlığı çözüm yolları içerisindeki yeri ortaya konulmaktadır. Daha sonra, bireysel ve toplu iş hukukunda arabuluculuğun özellikleri detaylı şekilde ele alınmaktadır. Çalışmanın son bölümünde ise, bireysel ve toplu iş hukukunda arabuluculuğun farklılıkları ve benzerlikleri tespit edilmektedir.
Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Zorunlu Arabuluculuk, İhtiyari Arabuluculuk, İş Uyuşmazlıkları, Olağan Arabuluculuk, Olağanüstü Arabuluculuk.
Mediation practice is seen in different ways among the branches of labor law. Mediation in individual labor law and collective labor law are very different in terms of their nature. The features of mediation, which is applied in both labor law disciplines and their comparison with each other are determined as the core of this study. Since mediation is a labor dispute resolution method, within the scope of the study, first the concept of “labor disputes” is emphasized, then labor dispute resolution methods in individual and collective labor law are explained in terms of their outlines. At this point, the role of mediation among labor dispute resolution methods is set forth. Then, features of mediation in individual and collective labor law are discussed in detail. In the final part of the study, differences and similarities of mediation between individual and collective labor law are determined.
Alternative Dispute Resolution Methods, Mandatory Mediation, Voluntary Mediation, Labor Disputes, Ordinary Mediation, Extraordinary Mediation.
§1. İŞ HUKUKUNDA UYUŞMAZLIKLAR
I. UYUŞMAZLIK KAVRAMI VE UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLLARINA GENEL BAKIŞ
Uyuşmazlık kavramının temelinde yatan, anlaşmazlık (ihtilaf) olgusudur. Anlaşmazlık (ihtilaf), tarafların mevcut bir hakkın uygulanması veya yorumlanması konusunda anlaşamaması ya da henüz elde edilmemiş bir hakkın kazandırılmasına ilişkin olarak menfaatlerinin çatışması gibi durumlarda tarafların içinde bulundukları rekabet durumunu ifade etmektedir. Anlaşmazlık, kaynağında çözülür ve böylelikle çatışma potansiyeli giderilirse; bir uyuşmazlık gündeme gelmemektedir. Ancak, ihtilaf kaynağında çözülemeyip dışa yansıyan bir talebe dönüşür ve daha aleni bir hale gelirse uyuşmazlık haline gelmektedir. Örneğin, işçi ile işveren arasındaki sorunların karşılıklı anlayışla çözüme kavuşturulması, tarafların beklentilerini ifade edilerek ortak bir paydada buluşması durumunda, taraflar arasındaki potansiyel çatışma giderilmiş olur. Ancak sorun çözülemez, taraflar taleplerini açık şekilde birbirlerine yöneltir ve bu talepleri alenileştirirlerse, o zaman işçi ile işveren arasındaki anlaşmazlığın uyuşmazlık düzeyine çıktığını söylemek gerekmektedir. Bu bağlamda uyuşmazlık, anlaşmazlığın aleniyet kazanması ve açık bir talep haline bürünmesi olarak tanımlanabilmektedir.1
Dava yoluna taşınabilecek hukuki sorunlarda ortaya çıkan anlaşmazlıklar, hukuki uyuşmazlık olarak ifade edilmektedir. Hukuki uyuşmazlıkların çözümü, esas olarak devletin görevidir. Devlet bu görevini, yargı erkini kullanmak suretiyle yerine getirmektedir.2 Mahkemeler nezdindeki uyuşmazlık çözümüne, yargısal ya da geleneksel usul adı verilmektedir.3 Ancak geleneksel usulde uyuşmazlık çözümü, mahkemelerin iş yoğunluğu sebebiyle oldukça uzun zaman alabilmektedir. Bu durum, süreci taraflar için gerek mali açıdan gerekse de psikolojik açıdan oldukça zorlayıcı hale getirmektedir. Dolayısıyla, uyuşmazlıkların çözümü için tarafların, geleneksel usul yerine, alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına gösterdikleri ilgi gitgide artış göstermektedir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, en genel anlamıyla, geleneksel usul dışında kalan tüm uyuşmazlık çözüm mekanizmalarını kapsayan bir üst kavram olarak tanımlanabilmektedir.4 Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları bakımından değişik ülkelerde farklı uygulamalar mevcuttur. Ülkemizde uygulama alanı bulan başlıca alternatif uyuşmazlık çözüm yolları ise arabuluculuk ve tahkim olarak karşımıza çıkmaktadır.5
II. İŞ UYUŞMAZLIĞI KAVRAMI VE TÜRLERİ
Hayatın her alanında karşılaşılması mümkün uyuşmazlıkların, çalışma hayatı içerisinde ortaya çıkması durumunda, iş uyuşmazlığı kavramı gündeme gelmektedir. Bu kavram, iş ilişkisine ait bir mesele hakkında işçiler ile işverenler ya da bunlar tarafından kurulan mesleki kuruluşlar arasındaki uyuşmazlıkları ifade etmek üzere kullanılmaktadır.6
