Bölünmüş Annelik ve Ana Yönünden Soybağının Reddi

Divided Motherhood and Maternity Dispute

A. Dilşad KESKİN

Ana yönünden soybağının kurulmasında doğum esastır. TMK m. 282/I hükmü uyarınca "çocukla ana arasındaki soybağı doğumla kurulur". Bu düzenleme, doğuran kadının aynı zamanda çocuğun genetik annesi olduğundan hareketle kabul edilen "ana her zaman bellidir" kuralına dayanır. Oysa üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin gelişimi, biyolojik anne ile genetik annenin birbirinden ayrılmasına yol açmıştır. Yumurta ve embriyo nakli uygulamalarında gebelik, doğuran kadından başkasına ait üreme hücresinin kullanılması suretiyle gerçekleştirilebilmektedir. Bunun sonucu ise doğuran kadınla dünyaya getirdiği çocuk arasında genetik açıdan bir bağlılık bulunmamasıdır. Her ne kadar kadına, dünyaya getirdiği çocuğun soybağını reddetme hakkı tanınmamışsa da, ana yönünden soybağının reddi, de lege ferenda, kadının gebeliğin gerçekleştirilmesinde başkasına ait dişi üreme hücresinin kullanılmasına rıza göstermemiş olduğu çok istisnai bir durumla sınırlı olarak ve sadece doğuran kadın tarafından talep edilebilmek kaydıyla mümkün olmalıdır.

Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri, Bölünmüş Annelik, Soybağı, Biyolojik Annelik, Genetik Annelik.

The relation between the mother and the child is founded by the fact of giving birth. According to TCC art. 282/I, “the filiation between mother and child is established by birth”. This regulation is based on the principle of “the mother is always certain”. However, the development of assisted reproductive technologies has led to the separation of the biological mother and the genetic mother. In egg and embryo transplantation, it is possible that pregnancy occurs by using the reproductive cell belonging to another woman. The result of this is that there is no genetic relationship between the woman who gave birth and the child she brought to the world. Although the woman was not granted the right to dispute the maternity, de lege ferenda a maternity dispute should only be possible in exceptional situations in which another woman’s egg was used without the birth mother’s consent.

Assisted Reproductive Techniques, Divided Motherhood, Filiation, Biological Mother, Genetic Mother.

I. GİRİŞ

Çocukla anne arasındaki soybağı ilişkisi doğumla veya evlat edinme ile kurulur. TMK m. 282/I hükmü, çocukla anne arasında doğumla kurulan soybağı ilişkisini düzenlemektedir. Buna göre “çocukla ana arasındaki soybağı doğumla kurulur”. Hâkim görüş bu hükümle getirilen esasın kanuni faraziye teşkil ettiği yönündedir. Bu sebeple çocuğu doğuran kadının “anneliği” kesindir. Başka bir deyişle kadın, hukukun nazarında, dünyaya getirdiği çocuğun annesidir. Babadan farklı olarak, kadının anneliği reddetmesi, böylece çocukla ana arasında doğumla kurulan soybağının ortadan kaldırılması mümkün değildir.

Kanun koyucunun konuya ilişkin açık sayılabilecek tutumuna rağmen, üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin gelişmesiyle ortaya çıkan bazı senaryolarda, özellikle genetik anne ile biyolojik annenin birbirinden ayrıldığı durumlarda, doğuran kadının çocuğun anası olduğu esasının geçerliliği tartışmaya açıktır. Bununla birlikte kuralın tartışmaya açılması, genetik anne ile biyolojik anne arasında bir tercih yapılması gerektiğinde önceliğin genetik anneye verilmesi gibi bir sonucun genel kural olarak kabulü anlamına gelmemelidir. Üremeye yardımcı tedavi yöntemleriyle eş zamanlı gelişen taşıyıcı annelik kurumu ve bu uygulamanın yaratabileceği sakıncalar böyle bir genel kural oluşturulmasına engeldir.

Bu noktada, üremeye yardımcı tedavi yöntemlerindeki yeni gelişmeler ve taşıyıcı anneliğin zamanla daha sık başvurulan bir yol haline gelmesi, çocukla anne arasındaki soybağı ilişkisinin kurulması hususunda benimsenen “çocuğu doğuran kadın anadır” kuralının yeniden değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır.