Hâkim Parti Sistemi ve Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarı

Dominant Party System and Justice and Development Party Power

Cem Duran UZUN

İki binli yıllarda Türk siyasal sisteminde önemli değişimler yaşanmış ve parti sistemi değişime uğramıştır. Çok partili hayata geçilen 1946 seçimlerinden 1960 yılına kadar iki partili bir sisteme sahip olan Türk siyasal hayatı, 1961’den itibaren 2002 yılına kadar çok partili sistemin çeşitli tonlarına şahit olmuştur. 2002 seçimleri ile tek başına iktidara gelen AK Parti sonraki bütün seçimleri kazanarak iktidarını korumasını başarmıştır. Böylece Türkiye’nin parti sisteminin değiştiği ve hâkim parti sisteminin doğduğu tartışılmaya başlanmıştır. Bu makalede öncelikle parti sistemleri ayrımı ve hâkim parti sisteminin temel özellikleri ele alınacaktır. Sonrasında ise karşılaştırmalı örnekler bağlamında AK Parti iktidarı döneminde bir hâkim parti doğduğu tartışmalarına cevap aranacaktır.

Parti Sistemleri, Hâkim Parti Sistemi, Türk Parti Sistemi, Türkiye’de Hâkim Parti, AK Parti İktidarı.

In the 2000s, significant changes were experienced in the Turkish political system and the party system changed. The Turkish political life, which had a two-party system from the 1946 elections that passed to multi-party system until 1960, witnessed various shades of the multi-party system from 1961 to 2002. The AK Party, which came to power alone with the 2002 elections, succeeded in maintaining its power by winning all parliamentary elections. As a result it was start to argue that the party system change and dominant party system was born. In this article, firstly, the separation of party systems and the basic features of the dominant party system will be discussed. Then, in the context of comparative examples, an answer will be sought to the discussions that a dominant party was born during the AK Party rule.

Party Systems, Dominant Party System, Turkish Party System, Dominant Party in Turkey, AK Party Government.

GİRİŞ

Siyasi partiler “üyelerinin düşünce ve menfaatlerini gerçekleştirmek için, iktidarı kısmen veya tamamen elde etmek amacı ile, siyasi hayata katılan teşkilatlanmış gruplar”¹ olarak tanımlanmaktadır. 1982 Anayasası ise siyasi partileri demokrasinin vazgeçilmez unsurları olarak görmektedir. (m.68/2) Artık günümüz demokrasileri birden çok siyasi partinin iktidar için yarışması esasına dayanmaktadır ve partisiz bir çağdaş demokrasi düşünülemez olmuştur.

Siyasi partiler iç örgütlenmeleri, yapıları ve ideolojileri bakımından farklı tiplere ayrılabileceği gibi siyasal sistemle ve birbirleriyle ilişkileri açısından da tasnif edilmektedir. İşte bir siyasal sistemde partilerin birbirileriyle ve sistemle olan ilişkilerinin oluşturduğu örüntüye parti sistemi adı verilmektedir.² Anayasal ve kurumsal yapı ile siyasal partiler arasındaki ilişkinin tespiti, o ülkenin siyasal sistemini anlayabilmek için son derece önemlidir. Bu alandaki ilk çalışmalarda partilerin sayılarına göre yapılan ayırımın yetersizliği anlaşılmış, partilerin güçlerini ve aralarındaki rekabeti esas alan ayırımlara gidilmiştir. Sonuçta tek partili, iki partili ve çok partili sistem şeklindeki ayrımın geliştirildiği birçok parti sistemi teorisi oluşturulduğu görülmüştür.

Türkiye Cumhuriyeti 1946 yılına kadar tek partili bir sistemle yönetilmiş ve demokratik seçimlerin yapılmasıyla gerçek anlamda çok partili hayata geçilen 1950 yılından itibaren farklı parti sistemlerinin hayat bulduğu bir siyasi tarihe sahip olmuştur. Yaşanan askeri darbeler ve müdahaleler sebebiyle gelişimi değişimler gösterse de, ağırlıklı olarak çok partili sistemin farklı tonlarına rastladığımız Türkiye’nin parti sisteminde iki binli yıllarda önemli bir kırılma yaşanmıştır. 2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisinin (AK Parti) iktidara gelmesi ve sonrasındaki bütün genel seçimlerde iktidarını korumayı başarması, 2011 seçimleri sonrası bir hâkim parti sistemi tartışmasına tetiklemiştir. 2015 yılında 7 Haziran seçimlerinin tekrarı olan 1 Kasım seçimlerinde ve 2018 yılındaki erken seçimlerde AK Parti iktidarının devam etmesi artık bir hâkim partinin varlığının kabulünü gerektirmiştir.