Türk Hukukunda Çocuk Mallarının Yönetimi, Kullanımı ve Harcanması ile Korunması

Management, Usage, Spending and Protection of Assets of Children in Turkish Law

Özge YÜCEL

Velayet statüsü içinde bulunan çocukların malvarlığı unsurlarının yönetimine ilişkin yasal düzenlemeler irdelenmiş olup anne babanın yönetim çerçevesinde hangi hukuksal işlemleri yapmaya yetkili olup olmadığı tartışılmıştır. Velayetten doğan tüm hak ve yetkilerin sınırı çocuğun yüksek yararıdır. Velinin esas itibarıyla yönetim kapsamında çocuğun yararına uygun olacak her tür işlemi yapabileceği dikkate alındığında yasal düzenlemelere göre veli tarafından yapılamayacak hukuksal işlemler açıklanmıştır. Bunlar niteliği sebebiyle, edinilme biçimi sebebiyle ve menfaat çatışması sebebiyle yapılamayacak işlemler olarak üç kategoride ele alınmıştır. Velayetten doğan yetkilerin ortak kullanımı halinde yönetim yetkisinin nasıl kullanılacağı yapılacak işlemlerin çocuk için taşıdığı ağırlığa göre değerlendirilerek tartışılmıştır. Öte yandan veliden başka bir temsilciye tanınmayan malları kullanma yetkisinin temeli ve sınırları açıklanmış, malvarlığı değerlerinin harcanması konusunda anne babaya tanınan sınırlı yetkilerin kapsamı açıklanmıştır. Çocuğun malvarlığının tehlikeye düşmesi olasılığına karşı velayet yetkisine getirilen kısıtlamaların yanında yasal temsilcinin iyi yönetememesi, kullanma ve harcama yetkisini kötüye kullanması halinde alınabilecek ve hatta resen alınması gereken önlemler sayılmıştır.

Çocuk Malları, Velayet, Çocuğun Yüksek Yararı, Yönetim, Temsil Yetkisi, Tasarruf İşlemleri, Çocuğun İhtiyaçları, Harcama, Koruyucu Önlemler.

Legal regulations regarding to the management of assets of children under guardianship status are examined and it is discussed for what legal actions parents are authorized to take within the frame of management. The limit of all rights and authorities arising from guardianship is the best interests of the child. When it is taken into consideration that in essence a guardian may take any action to the best interest of the child within the scope of management, legal transactions which cannot be performed according to the legal regulations are examined. They are reviewed in three categories as transactions those cannot be performed due to their nature, due to acquisition way and due to conflict of interest. In case of exercising the powers arising from the guardianship jointly, how the management power shall be exercised is discussed by evaluating the transactions, to be performed, according to the weight they bear for the child. On the other hand principles and limits of the powers those aren’t granted to anyone other than the parental guardian are explained, scope of the limited powers granted to the parents for spending the values of the assets are explained. Besides the limitations set forth for the custody power against the possibility that the assets of a child might fall into danger, measures those can be taken and even more those should be taken ex officio in case the legal custodian cannot manage well or abuses usage and spending power.

Assets of Children, Custody, Best Interests of the Child, Management, Power of Representation, Dispositive Transactions, Needs of Child, Spending, Protective Measures.

Giriş

Türk Medenî Kanununda kullanılan “çocuk malları” kavramı çocuğun doğduğunda sahip olduğu ve daha sonra edindiği malvarlığını ifade etmektedir.¹ Velayet altındaki çocuğun, hem kişi varlığının hem malvarlığının korunmasına ilişkin çeşitli düzenlemeler yer almaktadır. Malvarlığı ile kişi varlığının korunmasının tabi olduğu esasların farklı olduğu ve ehliyetli olmayan bir kişinin malvarlığının yönetilme ihtiyacının bulunduğu dikkate alınarak çocuğun malvarlığının yasal temsilci tarafından yönetimine ilişkin özel hükümler öngörülmüştür.² Malvarlığı kapsamında yalnızca eşya hukuku anlamında ayni haklara konu oluşturan şeyler değil, ekonomik değer taşıyan her tür menkul veya gayrimenkul, cismani veya fikri ya da sınai varlık ve alacak hakları sayılabilir.³

Çalışmada yönetim, kullanma, harcama konusundaki düzenlemeler ele alınarak çocuk mallarının korunmasına ilişkin hükümler açıklanacaktır. Bu nedenle yönetim kavramının açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Doktrinde yönetimin normalde tasarruf işlemlerini kapsamadığı, yalnızca malın kullanım amacına uygun işletilmesi, korunması, onarılması, yenilenmesi ve iyileştirilmesi gibi faaliyetleri kapsadığı ileri sürülmektedir.⁴ Malvarlığının yönetimine ilişkin TMK’daki ve TBK’daki çeşitli düzenlemeler incelendiğinde terekenin resmen yönetiminin, mal ortaklığı rejiminde ortaklık mallarının yönetiminin, adi ortaklıkta ortaklığın yönetiminin tasarruf işlemlerini, bu kapsamda malların satışını, yatırımların dönüştürülmesini, işletmenin tasfiyesini kapsadığı anlaşılmaktadır.⁵ Buna karşılık paylı mülkiyete ilişkin TMK m. 689 ilâ m. 692’de öngörülen hükümlerde yönetim işleriyle tasarruf işlemleri birbirinden ayrı ele alınmaktadır. Bunun temelinde paylı mülkiyet haricinde sayılan durumların hepsinde elbirliği halinde hak sahipliği bulunmaktadır ve bunlarda yönetimden beklenenler daha kapsamlıdır. Ortaklığın menfaatlerinin korunması için gerekli önlemlerin alınması, borçlandırıcı işlemlerin veya tasarrufların yapılması beklenir. Çocuğun malvarlığının yönetiminde de benzer bir düşünce söz konusudur. Zira ortaklıkta veya çocuğun malvarlığının yönetiminde paylı mülkiyet ilişkisinden farklı olarak malın kendisi değil malvarlığının değerinin korunması önemlidir. Bu nedenle çocuk mallarının yönetimi, malvarlığının değerinin korunması veya artırılması için gerekli olan tüm hukuksal işlemleri ve bu arada ayni veya şahsi hak kurma, var olan hakkı devretme veya sona erdirme, bu kapsamda borçlandırıcı veya tasarruf işlemlerini yapabilme olarak anlaşılmalıdır.⁶ Dolayısıyla yasal temsilcilerin çocuğun malvarlığının değerini azaltacak nitelikte fiili tasarruflarda (tahrip etme, yakma vs.) bulunma yetkisi bulunmamaktadır.⁷

Çocuk mallarının kullanımı konusunda herhangi bir yöneticiye tanınmayan bir yetkinin anne babaya tanındığı görülmektedir, bunun temelinde aile bağlarına dayanan dayanışma düşüncesi vardır. Çocuk mallarının harcanması konusunda anne babaya tanınan yetkinin sebebi çocuğun ehliyetsiz olmasıdır; ancak bu yetkinin yönetim yetkisinin aksine ciddi şekilde sınırlandırılmasının temelinde çocuğun bakım ve eğitim masraflarının esasen anne babaya ait bir yükümlülük olması ve çocuğun malvarlığını kötü yönetime karşı koruma düşüncesi vardır.⁸