Bedelli Askerlikte Son Durum

Current Situation of Paid Military Service

Ercan AKYİĞİT

Muvazzaf askerlik ve onun bir görünüm biçimi olan bedelli askerlik çalışanlar için önemli bir problem olarak görülür. Eskiden dönem kamuoyunun da etkisiyle çıkarılan bedelli askerlik imkanı 7179 sayılı Yasa ile yeni ve sürekli bir görünüm kazanmıştır. 7179 sayılı Yasa kapsamında bedelli askerlik ve bunun işçi olarak çalışanların kıdem tazminatı durumuna etkisi bu çalışmada ele alınmıştır.

Muvazzaf Askerlik, Bedelli Askerlik, Kıdem Tazminatı.

The active military service and its manifestation, the paid military service, are seen as an important problem for employees. Paid military service opportunity enacted in the past from time to time with the effects of public opinion has gained a new and continuous perspective with the Act no 7179. This study covers the status of the paid military service and the severance pay of active workers under the Act No 7179.

Regular Military Service, Paid Military Service, Severance Pay.

I. Giriş

Bilindiği üzere askerlik, iktisadi ve sosyal hayatta ve giderek çalışma hayatında da çeşitli yönlerden etkileri olan bir kurumdur. Askerlik, hem iş arayıp bulmada erkek adayların istisnasız karşılaştığı sorulardan birisini oluşturduğu gibi hem hâlihazırda bir işte, özellikle de başkasının işinde ona bağımlı olarak çalışanlar ve onları çalıştıranlar için, mevcut çalışma ilişkilerinde duruma göre kesintiye veya sona ermeye neden olabilmektedir. Bu bağlamda bilhassa iş sözleşmesiyle değişik iş yasalarına (ve/veya TBK’ya) tabi biçimde çalışanların (işçilerin) iş ilişkilerine bunun etkisinin ne olacağı ve özellikle de kıdem tazminatının gündeme gelip gelmeyeceği, gelecekse de hangi koşullarda gündeme geleceği konuları önem taşımaktadır. Bilindiği üzere, son zamanlara dek durum, mülga 1111 sayılı Askerlik Kanununda düzenlenmiş, askerliğin fiilen ve bedenen yapılması ile bedelli biçimde yapılması konusu, çeşitli dönemlerde çeşitli nedenlerle yapılan kanun değişiklikleriyle zaman zaman gündemi meşgul etmiştir. Askerlik konusunun çeşitli yönleriyle ilgili evrelere göre o dönemde geçerli Askerlik Kanununa tabi olarak ele alındığı, askerliğin iş ilişkisine ve işçilik haklarına, kıdem tazminatına etkisinin ise ilgili iş yasalarında düzenlendiği görülür. İşte bu çalışmada konunun en son 26.06.2019’da yürürlüğe giren 25.06.2019 tarihli ve 7179 sayılı Askeralma Kanunu (RG: 26.06.2019 - 30813) kapsamında ele alınması amaçlanmıştır.

II. Yeni Kanunda Askerlik ve Çeşitli Görünüm Biçimleri

7179 sayılı Askeralma Kanunu (bundan sonra kısaca AAK diye anılacaktır) da tıpkı kendisinden önce yürürlükte bulunan 1111 sayılı Askerlik Kanunu (kısaca ASK diye anılacaktır) gibi askerliği çeşitli yönleriyle ayırıma tabi tutmuştur. Askerlik, 20 yaşına giren ve engeli/muafiyeti bulunmayan erkek her T.C. vatandaşının yapmakla yükümlü olduğu vatan hizmetidir (AY m. 72; AAK m. 3/1-a, b, o). Askerlikte temel ayırım; muvazzaf askerlik (AAK m. 3/1-ö, p, m. 28 vd.) ve yedekliktir (AAK m. 49 vd.). Muvazzaf: Askerlik hizmetini yerine getirmek üzere silahaltına alınanları, anlatırken (AAK m. 3/1, ö) muvazzaf askerlik ise; «askerlik hizmetini yerine getirmek üzere silah altına alınarak yapılan askerlik»tir denilebilir (AAK m. 3/1-ö, p). Askerlik yedeksubay, yedek astsubay, erbaş ve er olarak yapılır (AAK m. 4/2). Mevcut sistem incelendiğinde denebilir ki, muvazzaf askerlik, aynı zamanda her yükümlünün ömründe bir defa yapmakla yükümlü olduğu /yaptığı askerliktir. Savaş ve olağanüstü hallerde tekrar silah altına alınmanın (AAK m. 4/4 ve m. 51) muvazzaf askerlik sayılması düşünülemez. İşte (askerlikten muaf olanların bu durumlarla karşılaşmayacağı düşünülerek) Muvazzaf askerlik ile ilgili olarak Yasa hükümleri incelendiğinde, muvazzaf askerliğin fiilen ve ödemesiz biçimde silah altına alınarak yapılan askerlik, bedelli askerlik ve dövizle askerlik biçimlerinde yapılabildiği görülmektedir (AAK m. 2/1-e, ğ). Bunlardan bedelli askerlik; Kanunda (AAK’da) belirtilen yararlanma şartlarını taşımak kaydıyla bedelli askerliğe seçilenlerin belirlenen bedeli ödemesi ve temel askerlik eğitimi yapması şartı ile yerine getirilen askerlik hizmetidir (AAK m. 3/1-e). Bunda yasaca öngörülen koşulları sağlayanların, önce yetkili makamca belirlenen bedeli ödemesi ve sonrasında da öngörülen temel askerlik eğitimini yerine getirmesi hususlarının birlikte gerçekleşmesi ile gerçekleşir (AAK m. 3/1-e, 9). Ancak yine belli koşullarla sadece para (bedel) ödenerek yapılmış sayılan ve dövizle askerlik denilen bir askerlik durumu daha vardır. Yurtdışında çalışan Türk vatandaşlarına yöneliktir ve belli koşulları vardır. Fakat bedel ödeyerek askerlikten kurtulma imkânı bakımından, bir dönem herkes için mevcut olan “ver parayı al teskereyi” biçimindeki bedelli askerlikten farkı, bedelin döviz olarak ödenmesi yükümlünün bazı farklı koşullara sahip olmasıdır. Aşağıda bu konuyla ilgili de açıklama yapılmıştır.

III. Yeni Sistemde (7179 Sayılı Yasada) Bedelli Askerlik ve Koşulları

Yukarıda da kısaca değinildiği gibi, tıpkı kendisinden önce yürürlükte kalan 1111 sayılı Askerlik Kanununun, çeşitli tarihlerde çeşitli yasalarla değişik halinde olduğu gibi, 26.06.2019’da yürürlüğe giren 25.06.2019 tarihli ve 7179 sayılı Askeralma Kanunu da bedelli askerlik olgusuna değinmekten kendini alamamış, çeşitli tartışmalardan ve değerlendirmelerden sonra, kendisinden öncekilerden bazı farklılıklar taşıyan tek tip bir bedelli askerlik yöntemi öngörmüştür (AAK m. 9). Yasanın konuyla ilgili hükümleri kapsamında yeni sistemdeki bedelli askerlik hususu ele alınmaya çalışıldığında konunun şöyle bir plan dahilinde incelenebileceği düşünülmektedir.