Çekte Rehin Cirosu ve Teminat Çeki Uygulaması

Endorsement of Pawn in Check and the Practice of Issuing Check as Guaranty

Bilge AYTUĞAR

Çek, kural olarak bir borcu ifa etmek amacıyla verilen bir kambiyo senedidir. Kanun koyucu Türk Ticaret Kanunu’nda çekin, görüldüğünde ödeneceğini açıkça hükme bağlamakla ödeme aracı niteliğini emredici şekilde düzenlemiştir (TTK m. 795/1). Buna karşılık kanun koyucunun, Çek Kanunu’nda çek karşılığının kısmen veya tamamen ödenmemesi halinde hukuki takip yapılmasını (ÇekK m. 3/8) ve -- çekin geçerli şekilde ibrazını (ÇekK geçici m. 3/5), üzerinde yazılı ileri keşide tarihine göre belirlemesi, çekin poliçe gibi kredi ve teminat amaçlı hukuki işlemlere konu edilmesini yasaklama yönünde bir iradeye sahip olmadığını; aksine ticari hayatın değişen ihtiyaçlarına uyum sağlama yönündeki eğilimini göstermektedir. Çalışmamızda, kanun koyucunun bu yeni yaklaşımını odak noktası alarak çekte rehin cirosuna ve bununla doğrudan bağlantılı olan teminat amaçlı devredilen çeklere, uygulamada karşılaşılan örnekleri ve hukuki sonuçları ile birlikte yer verilmiştir. Bu kapsamda rehin cirosu ve türlerinin yanında, lehtarın, borcun ödeneceğine duyduğu güveni pekiştirmek amacıyla keşideci tarafından düzenlenen teminat senetleri de hukuki sonuçları ile birlikte ayrıntılı şekilde ele alınmıştır.

Çek, İleri Keşide (Düzenleme) Tarihi, Rehin Cirosu, Garanti Fonksiyonu, Teminat Çeki.

Check is, in principle, a bill of exchange issued for the purpose of discharging a debt. In Turkish Commercial Code, law-maker ruled that any check would be payable on demand and so it would act as a legally-binding instrument of payment (Turkish Commercial Code Art. 795/1). However, the fact that the legal action would be taken if the amount on check was partially or fully unpaid (Code of Checks Art. 3/8) and -- that the submission of check would be deemed valid only if the postdate of its issuance was already due (Code of Checks Provisional Art. 3/5) indicate that law-maker did not enact that check would be proscribed from being a topic of legal transactions performed for offering credits and guaranty as in the case of policies, in contrast, law-maker was inclined to comply with changing conditions of the commercial life. By placing the focus on this new approach of the law-maker, this study addressed the endorsement of pawn in checks and, in direct connection with this topic, analyzed checks which were transferred as the guaranty in light of cases experienced in practice and their legal effects. In this context besides endorsement of pawn and types, in order to consolidate the trust of the beneficiary that the debt will be paid, guaranteed bills issued by the drawer are also discussed in detail along with their legal results.

Check, Postdate of Issuance, Endorsement of Pawn, Guaranty Function, Check as Guaranty.

I. Giriş

Çek, banka üzerine çekilebilen, hazır ve belirli bir para alacağına ilişkin olarak çifte yetki veren havale¹(keşideci, muhatap bankaya ödeme ve lehtara kabz yetkisi vermekle) ve kanunen emre yazılı, mücerret bir kıymetli evraktır. TTK’da çek, bir ödeme vasıtası olarak düzenlendiğinden çekte vadenin olmadığı; görüldüğünde ödeneceği açıkça hükme bağlanmıştır (TTK m. 795/1; Art. 1115, Abs. 1 OR; Art. 28, Abs. 1 SchG). Bu bağlamda çek üzerine konulan vadeye ilişkin kayıtlar yazılmamış hükmündedir. Düzenlenme günü olarak gösterilen günün, gerçek bir tarih olması şart olmadığından, çeke önceki ya da sonraki bir tarih konulmak suretiyle çekin tâbi olduğu ibraz süresinin uzatılıp kısaltılması mümkündür (ÇekK m. 3/8). Bununla birlikte TTK’da, düzenleme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çekin ibraz günü ödeneceği öngörülmekle (TTK m. 795/2; Art. 1115, Abs. 2 OR; Art. 28, Abs. 2 SchG) çekin kısa ibraz sürelerinin işleyeceği zamanı ertelemek amacıyla keşidecinin çek üzerine yazacağı ileri keşide tarihi dikkate alınmayarak çekin görüldüğünde ödeneceği kabul edilmiş; böylece çekin ödeme aracı niteliğine üstünlük tanınmıştır.

Türk Ticaret Kanununda çekin ödeme aracı niteliğine uygun hükümlere yer verilmesine karşılık, üzerine konulan ileri keşide tarihi sayesinde çekin kredi vasıtası ya da teminat aracı olarak kullanılmasına da sıklıkla rastlanılmaktadır.² TTK m. 795/2 hükmünde bir açıdan ileri keşide tarihli çek³ keşidesinin yaptırımı düzenlenmişken, 5941 sayılı ÇekK’nın m. 2/10, m. 3/8 ve geçici m. 3/5 hükümlerinde açıkça ileri keşide tarihli çek düzenlenmesine yönelik keşideci ile lehtar arasındaki anlaşma yasal olarak tanınmıştır.⁴ Bilhassa ÇekK geçici m. 3/5 hükmünde, “31/12/2020 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir” denilmekle, TTK m. 795 hükmünün 31.12.2020 tarihine kadar uygulanmayacağı kabul edilmiştir.⁵ Mehaz kanunlarda bulunmayan ve kanun yapma tekniği açısından isabetli olmayan⁶ söz konusu düzenlemeyle, Türk hukukunda çekin kredi veya teminat amaçlı kullanılmasını kolaylaştırıcı yönde bir adım atılmıştır.⁷

Çek, TTK m. 780-823 hükümleri arasında düzenlenmiş; hukuki mahiyeti açısından benzerlik taşıyan poliçeye⁸ ilişkin bazı hükümlerin, m. 818 hükmünde yapılan atıflar gereğince çek hakkında da uygulanacağı kabul edilmiştir. Çek hakkında uygulanacak poliçe hükümleri arasında tahsil cirosuna ilişkin TTK m. 688 hükmü bulunmakla birlikte, rehin cirosuna ilişkin TTK m. 689 hükmüne yer verilmemiştir. Bu esastan hareketle Yargıtay’ın pek çok kararında⁹ ve doktrinde hâkim görüş tarafından,¹⁰ çekte rehin cirosuna cevaz verilmediği ve çeki rehin cirosu ile elinde bulunduran hamilin yetkili hamil olmayacağı kabul edilmiş; çekte rehin cirosu hukuken caiz görülmediğinden çekin teminat amacıyla ciro edilmesi de yasak kapsamında mütalaa edilmiştir.