Haksız Fiillerde Zamanaşımı Konusunda İsviçre Borçlar Kanunu Değişikliği ve Buna Dair Düşünceler

Remarks on Revision of the Swiss Code of Obligations Relating Prescription in Torts

Memet Erdem AYBAY

(6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümleri ile Karşılaştırmalı Olarak)

(In Comparison with Turkish Code of Obligations No.6098)

Borçlar hukuku açısından zamanaşımı, özellikle süreler, kesilme ve durma sebepleri gibi konular açısından pratik hayatta sıklıkla karşılaşılan ve önem arz eden bir kurum niteliğindedir. Bir borç kaynağı olan haksız fiiller açısından da zamanaşımı, haksız fiil dolayısıyla zarar görenin hakkını elde edebilmesi için dikkat etmesi gereken bir husustur. Türk Borçlar Kanununun genel bölümünde zamanaşımı ile ilgili hükümler hem haksız fiiller hem de diğer borç kaynakları için genel anlamda düzenlenmiştir. Buradan hareketle mehaz kanun olan İsviçre Borçlar Kanunu’na da bakmak gerekecektir. İsviçre’de 1 Ocak 2020 tarihinde yürürlüğe girecek değişiklik ile zamanaşımı konusunda geniş kapsamlı değişiklikler öngörülmüştür. Özellikle ölüm veya bedensel zararların oluşması halinde zamanaşımı sürelerinin ayrı olarak düzenlenmesi bu anlamda çarpıcıdır. Bunun dışında süreler, zamanaşımından feragat gibi konularda değişikliğe gidilmiştir. İsviçre Medeni Hukuku ve Borçlar Hukukundaki yenilikler, tarihsel süreçte hukukumuzu hep etkilemiştir. Bu sebeple çalışmamız zamanaşımı konusundaki İsviçre’deki yenilikler ve hukukumuza etkileri üzerine olacaktır. Bu yeniliklerin en önemlilerinin haksız fiiller ile ilgili olduğunu düşündüğümüzden çalışmamızı bu kapsamda tutmayı tercih ettik. Çalışma yapılırken, öncelikle İsviçre’deki mevcut hukukta zamanaşımı hükümlerinden bahsedilmiş; daha sonra değişikliklerin nelerden ibaret olduğu üzerinde durulmuş ve bunların Türk Hukukuna uygulanabilirliği tartışılmıştır.

Hukuk, Haksız Fiiller, Zamanaşımı, Kanun Değişikliği, Uygulanabilirlik.

In terms of the law of obligations, the prescription is an institution that is frequently encountered and important in practical life, especially in terms of periods, reasons for interruption and suspension. In terms of torts, the prescription is an issue that must be taken into consideration in order to obtain the right of the person who is damaged. In the general section of the Turkish Code of Obligations, provisions concerning prescription are regulated in general terms for both torts and other sources of obligations. From this point of view, we will also have to look at the Swiss Code of Obligations. The revision, which will take effect on 1 January 2020, has been envisaged in Switzerland with extensive changes in prescription. It is striking in this sense that the prescription is regulated separately, especially in the event of death or bodily harm. In addition, subjects such as periods and waiver of prescription have been changed. The innovations in Swiss Civil Law and the Law of Obligations have always influenced our law in the historical process. Therefore, our study will focus on the innovations in Switzerland on the prescription and their effects on our law. Since we think that the most important of these innovations are related to torts, we preferred to keep our study within this scope. In the course of the study, the statutory provisions of the applicable law in Switzerland were first mentioned. After that, changes are stated and their applicability to Turkish Law was discussed.

Law, Torts, Prescription, Revision of Code, Applicability.

I. Giriş

Borçlar hukuku açısından zamanaşımı, özellikle süreler, kesilme ve durma sebepleri gibi konular açısından pratik hayatta sıklıkla karşılaşılan ve önem arz eden bir kurum niteliğindedir. Genel olarak, kamu düzeni ve kamu çıkarı gereği belirli bir sürenin geçmesi ile alacak hakkının dava yolu ile talep edilmesini ortadan kaldıran zamanaşımı kurumunun yargılama hukukuna etkisi ortadayken, borç ilişkilerinde dikkat edilmesi gereken bir husus olduğu ortadadır. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) birçok hükmünde zamanaşımı ile ilgili kurallara yer verilmiştir. Haksız fiillere ilişkin TBK m.72 ve 73 hükmü; sebepsiz zenginleşmeye ilişkin TBK m.82 hükmü ve tüm borç ilişkileri için genel kurallar koyan TBK m.146 - 161 hükümleri, Türk Borçlar Kanunu’nun Birinci Kısım Genel Hükümler bölümünde yer alan zamanaşımı hükümleridir. Bunun dışında İkinci Kısım Özel Borç İlişkileri Kısmında da çeşitli sözleşme tipleri açısından zamanaşımı hükümlerine yer verilmiştir (TBK m.231, 244/III, 270, 281, 297, 389, 478). Mehaz Kanun olan İsviçre Borçlar Kanunu’nda (OR) zamanaşımı ile ilgili hükümlerden genel bölümde belirtilenler, haksız fiillere ilişkin OR m.60; sebepsiz zenginleşmeye ilişkin OR m.67 ve tüm borç ilişkileri için genel kurallar koyan OR m.127 - 142 hükümleridir. Bununla birlikte Türk Borçlar Kanunu’nda olduğu gibi, özel borç ilişkileri kısmında da zamanaşımı hükümleri mevcuttur (OR m.210, 219/III, 251, 315, 371).

Zamanaşımının temel noktası olan süreler konusunda her iki kanundaki değişikliklere dikkat çekmek gerekir. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’ndan önce yürürlükte olan 818 Sayılı Borçlar Kanunu’nda (ÖBK) haksız fiillerden doğan borç ilişkilerinde, zarar gören tarafın zararı ve faili öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her halde zarar verici fiilin işlendiği tarihten itibaren on yıllık bir zamanaşımı süresi mevcuttu (ÖBK m.60/I). Türk Borçlar Kanunu’nda bu sürelerden bir yıllık süre iki yıl ile değiştirilmiş;¹ on yıllık süre aynı kalmıştır (TBK m.72). Aynı şekilde sebepsiz zenginleşmeye ilişkin zamanaşımı hükmünde ÖBK m.66 hükmünde söz edilen bir yıllık süre, TBK m.82 hükmü ile beraber iki yıla çıkartılmış; azami süre eski kanunda olduğu gibi on yıl olarak kalmıştır. Tüm borç ilişkileri için genel kurallar koyan TBK m.146 - 161 hükümlerinde süreler konusunda, önceki kanuna göre tek değişiklik beş yıllık zamanaşımı süresi uygulanacak alacaklarda eklemeler yapılmış olmasıdır (TBK m.147; ÖBK m.126). İsviçre Borçlar Kanunu’nda genel olarak zamanaşımı konusundaki değişiklikler, Türk Borçlar Kanunu’ndaki değişiklikler ile karşılaştırıldığında, son derece dikkat çekicidir.² Çalışma konumuz olan bu değişikliklere değinmeden önce, paragrafın bütünlüğünü korumak adına, süreler konusunda İsviçre’deki değişikliklere özet olarak değinmek isteriz. Buna göre OR m.60 hükmünde haksız fiiller için olan bir yıl ve on yıl olan zamanaşımı süreleri üç yıl ile on yıl olarak değiştirilmiştir. Ayrıca ek olarak, mevcut kanunda yer almayan, ölüm ve bedensel zararlarda üç ve yirmi yıllık zamanaşımı süreleri konulmuştur. Bu süreler, yeni bir düzenleme olarak, sözleşmeye aykırılık halinde oluşabilecek ölüm veya bedensel zararlar halinde de geçerli olacaktır. OR m.67 hükmündeki sebepsiz zenginleşmedeki bir yıl ile on yıllık zamanaşımı süresi, iki ve on yıllık süre ile değiştirilmiştir.

Çalışmamız esas olarak haksız fiiller alanında İsviçre’deki değişiklikler ile ilgili olacaktır. Bu bağlamda sadece süreler konusunda değil; temel noktalar üzerindeki değişiklikler de irdelenecek ve Türk Borçlar Kanunu ile bir karşılaştırma yapılmaya çalışılacaktır. Mehaz Kanunda yapılan değişikliklerin, hukukumuzu da etkilemesi olağandır. Bunun örnekleri birçok kez karşımıza çıkmıştır. Örneğin İsviçre Medeni Kanunu (ZGB) hükümlerinde mal rejimi konusundaki düzenlemeler, 2002 yılında yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu’nda köklü mal rejimi düzenlemeleri yapılmasına yol açmıştır. Bu sebeple, zamanaşımı konusunda İsviçre’deki yeni düzenlemenin de bir etkisinin olacağını veya bir etkisinin olması gerektiğini savunmaktayız. Karşılaştırmalı olarak iki kanunun incelenmesi bu amaca hizmet edecektir.