Garanti Sözleşmesinin Türleri, Hukuki Özellikleri ve Sonuçları

The Forms, Legal Caracteristics and Consequences of the Contract of Guaranty

Kemal ATASOY

Sui generis sözleşmelerden biri olan garanti sözleşmesi bir kişisel teminat sözleşmesidir. Garanti sözleşmesinin bir türü olan üçüncü kişinin edimini üstlenme, 6098 sayılı TBK md. 128’de yer almıştır. Teminat amaçlı ve saf garanti şeklinde iki temel görünümü olan bu sözleşme türü kapsamında ilkinde asıl borç ilişkisinde alacaklının karşılaşacağı ekonomik bir riskin garanti veren tarafından üstlenilmesi söz konusudur. İkincisinde ise garanti alanı belirli bir davranışa yönlendirme amacıyla o davranıştan doğacak ekonomik risklerin üstlenilmesi konu edilir. Tek taraflı, şarta bağlı borç doğuran garanti sözleşmesi, ilk talepte ödeme kayıtlı sözleşmeler dışında tali borç doğuran bir sözleşmedir. TBK md. 603 uyarınca kişisel teminat sözleşmelerinin bağlı olduğu sıkı şekil şartlarına tabidir. Özellikle teminat amaçlı garanti sözleşmeleri, kefalet sözleşmelerine benzer olduğu kadar aralarındaki farklılıklar da göze çarpmaktadır. Kefilin borcu, feri ve sebebe bağlı iken; garanti sözleşmesinde garanti verenin borcu asli ve soyut bir borç niteliğindedir. Garanti verenin borcunun hukuki akıbeti herhangi bir başka hukuki ilişkiye bağlı değildir. Garanti verenin asli edimi para edimi olup, asıl borç ilişkisinden doğan bir tazminat yükümlülüğü teknik olarak söz konusu değildir. Garanti verenin asıl borçluya rücu hakkı, aralarındaki sözleşmesel bir iç ilişki olması durumunda mevcuttur. Ek olarak, vekâletsiz iş görme veya sebepsiz zenginleşme hükümleri çerçevesinde garanti veren rücu hakkını ileri sürebilir.

Kişisel Teminat, Garanti Sözleşmesi, Ekonomik Risk, Kefalet Sözleşmesi, Feri-Asli Borç.

The contract of guaranty, which is sui generis contract, is a contract of personal guarantee. The engagement of third party’s performance that is type of the contract of guaranty is provided in article 128 of Code of Obligation (CO). Warranty or pure guaranty are two types of this contract. Former is contract that a guarantor promises to compensate the economic risk of creditor in primary debt, letter contains promise to compensate the economic risk of warrantee’s behaviour. The guarantor, which has one-sided, contingent obligation, has junior debt except the contracts payable upon first request. In the article 603 of CO, there is requirement as to form for contracts of personal guarantee. There are important differences between the contract of guaranty and surety. The obligation of surety is accessory and casual, at the other side the obligation of guarantor is primary and non-casual. The obligation of guarantor won’t be bounded to another legal relationship. The primary obligation of guarantor is pecuniary but it’s technically impossible to mention that an obligation of indemnity of primary legal relation. Guarantor may have right of recourse according to the contractual relation with primary obligator or the rules of negotiorum gestio and unjust enrichment.

The Personal Guarantee, The Contract of Guaranty, Economic Risk, The Contract of Bailment, Accessory-Primary Obligation.

Türk hukukunda herhangi bir yasal düzenleme ile hüküm altına alınmayan garanti sözleşmesinin hukuki niteliği ve taraflarının hak ve borçlarının özelliklerini tespit etmek adına doktrin ve Yargıtay kararlarında çeşitli görüş ve kriterler ileri sürülmüştür. Şahsi teminatların bir türünü oluşturan garanti sözleşmesinin, teminat hukuku içerisindeki yeri bu nedenle oldukça tartışmalıdır. Ticari hayatın gereklilikleri doğrultusunda, pratikte önem kazanan garanti sözleşmesi, uzun yıllar kefalet sözleşmesinden ayrıştırılmaya çalışılmıştır. Uygulamada bir borç ilişkisinin varlığı olmaksızın, garanti alanı yalnızca belirli bir davranışa yöneltmek amacıyla verilen garanti taahhütlerinin yanı sıra, bankaların müşterilerinin alacaklısına karşı borcunu yerine getirmemesi halinde doğacak olan zararların giderilmesi amacıyla verilen garanti taahhütlerine de sıklıkla rastlanılmaktadır.

Çalışmamızda garanti sözleşmesinin sözleşmeler hukukundaki yerini belirli konular ışığında aydınlatmaya çalışacağız. İlk bölümde garanti sözleşmesine ilişkin doktrinde verilen tanımlarla birlikte üçüncü kişinin edimini üstlenme kurumu ile olan ilişkisini ele alacağız. İkinci olarak, garanti sözleşmesinin uygulamada en sık görülen türlerini inceleyeceğiz. Daha sonra garanti sözleşmesinin tespiti konusunda 6098 sayılı TBK ile getirilen değişikliklerle beraber hukuki özelliklerini ele alacağız. Bir sonraki bölümde ise başta kefalet sözleşmesi olmak üzere, benzer kurumlardan farklılıklarını inceleyeceğiz. Kefalet ile garanti sözleşmesi arasındaki ayrımın önemi doğrultusunda feri-asli borç ayrımını detaylı bir şekilde irdeleyeceğiz. Çalışmamızın son bölümünde ise, sözleşmede belirlenen ekonomik riskin gerçekleşmesi halinde sözleşmenin doğuracağı hukuki sonuçları ele alacağız. Bu noktada garanti verenin asli borcu ve asıl borçluya karşı rücu hakkının varlığını inceleyeceğiz.

Garanti sözleşmesinin yasal tanımına ne 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) ne de mehaz İsviçre Borçlar Kanunu’nda rastlanmaktadır.¹ Bu nedenle garanti sözleşmesinin tanımı hem Yargıtay içtihatlarında² hem de doktrinde farklı şekillerde yapılmıştır. Tarihi süreçte garanti sözleşmesinin ilk tanımı, Alman doktrininde Stammler tarafından yapılmıştır.³ Stammler’ın tanımı şu şekildedir; ‘Garanti mukavelesi ile bir kimse, başkasının kazanç kastı güden teşebbüsüne, bu teşebbüse bağlı olan tehlikelerin tamamını veya belli bir kısmını akdi ve ivazsız olarak yüklenmek suretiyle, yardım ve teşvik etmek gayesini güder’⁴ Söz konusu tanım, çeşitli eleştirilerle karşılaşmıştır. Bu eleştirilerin başında garanti sözleşmesinin sadece ivazsız değil, ivazlı olarak da yapılabileceği, ayrıca garantiyi kefaletten ayıran en önemli hukuki özelliği olan bağımsız bir borcun doğmasına değinilmemesi gelmektedir.⁵