Susma Hakkı Bağlamında Birtakım Ceza Muhakemesi İşlemlerinin Değerlendirilmesi
Evaluation of Some Criminal Procedures in the Context of Right to Silence
Asuman İNCE TUNÇER
İsnat altında bulunan kimsenin beyanda bulunmaya ve kendisi aleyhinde delil vermeye zorlanamamasını ifade eden susma hakkı, şüpheli/sanığın iradesi ile ceza muhakemesinin maddi gerçeği bulma amacı arasında bir sınır oluşturur. Susma hakkı, sessizliğin şüpheli/sanık aleyhine kullanılamaması ve şüpheli/sanığın kendisini suçlayacak nitelikle delil vermeye zorlanamaması olmak üzere iki unsurdan oluşmaktadır. Bazı ceza muhakemesi işlemleri ve koruma tedbirlerinin uygulanması sırasında susma hakkını kullanılıp kullanılamayacağı, şüpheli/sanık üzerinde zor kullanılmasının kendisi aleyhinde delil vermeye zorlanma yasağına aykırılık oluşturup oluşturmayacağı tartışmalıdır. Bu bağlamda çalışmada susma hakkına ilişkin temel bilgiler verildikten sonra; şüpheli ve sanığın kimlik bilgilerine ilişkin beyanda bulunmayı reddetmesi, beden muayenesi ve vücuttan örnek alınması ile fizik kimliğin tespiti tedbirleri açısından tartışmalı noktalar ortaya konmuştur.
Susma Hakkı, Katlanma Yükümlülüğü, Beden Muayenesi, Vücuttan Örnek Alınması, Fizik Kimliğin Tespiti.
The right to silence, which states that no one under charge cannot be compelled to make a statement and give evidence against himself/herself, constitutes a limit between the will of the suspect/accused and the purpose of the criminal procedure to find the material truth. The right to silence consists of two elements: the silence cannot be used against the suspect/accused and the suspect/accused cannot be forced to give evidence to blame him/her. It is debatable whether or not the right to silence can be exercised during the implementation of some criminal procedure and protection measures, and whether the use of force on the suspect/accused constitutes a violation of the ban on being forced to give evidence against him/her. In this context, after giving basic information about the right to silence in the study; controversial points have been put forward in terms of the refusal of the suspect/accused to make a statement about his/her identity information, physical examination and taking body sample and determining of physical identity.
Right to Silence, Sufferance Duty, Physical Examination of Body, Taking Body Sample, Determining of Physical Identity.
Susma hakkı ceza yargılamasının her safhasında isnat altında bulunanın kendi kendisini suçlayıcı beyanda bulunmak ya da bu yönde delil göstermekten kaçınabilmesini, bu yönde zorlanamamasını ifade eder. Hak, aynı zamanda şüpheli ya da sanığın sessizliğinin onun aleyhinde kullanılması önünde bir engeldir. Modern ceza sistemlerinin ve demokratik hukuk devletinin bir kazanımı olarak susma hakkı savunma hakkıyla, hakkaniyete uygun yargılanma hakkıyla ve suçsuzluk karinesiyle ilişkilidir.
Türk hukuk sisteminde susma hakkı Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Anayasa (AY)’nın 38. maddesinin 5. fıkrasına göre, “hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.” Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’nun çeşitli maddeleriyle de bazı ceza muhakemesi işlemlerinden önce sanığa susma hakkının hatırlatılması zorunlu kılınmıştır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nde ise susma hakkına açıkça yer verilmiş olmamakla birlikte, Mahkeme susma hakkını adil yargılanma hakkının düzenlendiği 6. maddenin bir uzantısı olarak değerlendirmektedir.
Çalışmada öncelikle susma hakkının tanımı, niteliği ve işlevine ilişkin açıklamalarda bulunulacaktır. Sonrasında, şüpheli/sanığın kimliğine ilişkin beyanda bulunmasına ilişkin CMK’nın 140. madde düzenlenmesi, şüpheli/sanığın beden muayenesi ve vücudundan örnek alınması ile fizik kimliğin tespiti tedbirinin susma hakkı kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeyeceğine ilişkin tartışmalar ele alınacaktır. Anlatım sırasından yeri geldiğince Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’nin susma hakkı konusunda kararlarına ve yaklaşımına da yer verilecektir.
