Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Naruto v. Slater Davasının Türk Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

The Normative Analysis of Naruto v. Slater Case Under Turkish Copyright Law

Murat Can PEHLİVANOĞLU

“Eser sahibi” kavramı fikir ve sanat eserleri hukukunun ana kavramlarından biri olarak bir eser üzerindeki hakların kime ait olacağı konusunda belirleyicidir. Bir ilk sav olarak, eser yaratma eyleminin insanlar tarafından meydana getirildiğinden hareketle eser sahibinin de ancak bir gerçek kişi olabileceği kabul edilebilirse de 2016 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde görülen Naruto v. Slater davası insan dışı varlıkların yarattıkları eserlerin eser sahibinin kim olacağı konusunu bir kez daha tartışmaya açmıştır. Üstelik bu tartışma fikir ve sanat eserleri hukukunun genel ilkelerinin tenkitini de beraberinde getirmiştir. Çalışmada öncelikle “eser sahibi” kavramı Türk ve Amerikan fikir ve sanat eserleri hukuku çerçevesinde incelenmekte, bu konuda iki hukuk sisteminin benzerlik ve farklarına ışık tutulmaktadır. Akabinde ise Naruto v. Slater davası gözden geçirilmekte ve de karar gerek Türk gerekse Amerikan hukuku açısından yorumlanmaktadır. Neticede fikir ve sanat eserleri hukukunun hukuki meşruiyeti değerlendirilmekte ve buna istinaden Türk hukuku açısından insan dışı varlıklardan hayvanların eser sahipliği tartışmasında kullanılabilecek hukuki yaklaşım ortaya konmaktadır.

Eser Sahibi, Amerikan Hukukunda Eser Sahibi, Naruto v. Slater, Fikri Mülkiyet Hukukunun Meşruiyeti, İnsan Dışı Varlıkların Eser Sahipliği.

“Authorship”, as a central tenet of copyright law, has a decisive role in the process of determining the copyright owner of copyrightable works. Although it is generally presumed that a copyrightable work may only be created by a human being, the question of “who owns the copyright of a work created by a non- human actor” is being asked once again since the 2016 Naruto v. Slater case in the United States. Naturally, such a discussion requires the review of general principles of copyright law. This paper analyzes the concept of “authorship” under Turkish and American copyright law and accordingly, signals the differences and similarities between these two legal systems. It reviews the Naruto v. Slater case and discusses the judgment under both Turkish and American law. In conclusion, pursuant to the analysis of the legitimacy of copyright law, this paper provides the legal approach that may be employed in the discussion of the authorship of non- human actors such as animals under Turkish law.

Authorship, Authorship in American Law, Naruto v. Slater, Legitimacy of Copyright Law, Non-Human Authorship.

I. Giriş

Fikir ve sanat eserleri hukukunun ana kavramlarından biri “eser sahibi” olup, bu hukuk sahasında “bir eserin sahibi onu meydana getirendir” ilkesi egemendir.1 Dolayısıyla “eser sahipliği” sadece bir hukuki statüden ibaret olmayıp, hukuk düzenince eser üzerinde tanınan fikri mülkiyet haklarının kazanılmasına da vesile olmaktadır.2 Üstelik 1886 tarihli Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Berne Sözleşmesi’nden bu yana “yaratıcılık” insana özgü bir faaliyet şeklinde görülmekte olup,3 Türk hukukunda da eser yaratma eyleminin bir insan tarafından meydana getirilmesi gerektiği ilk savından hareketle eser sahibinin ancak bir gerçek kişi olabileceği kabul edilmektedir.4

2016 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde görülen Naruto v. Slater5 davasında, bir orangutan tarafından çekilen fotoğrafın6 fikir ve sanat eserleri hukuku tahtında “eser sahibinin” kim olduğu hususu incelenmiştir. Bu dava Amerikan hukukunda “eser sahibi” kavramına karşı romantik yaklaşımların bir kenara bırakılmasını sağlamış; “eser sahibi” kavramının yapay zekâ7 ve hayvanlar gibi insan dışı varlıklar açısından tenkitini gündeme getirmiştir.8 Bu çalışmada öncelikle Türk ve Amerikan fikir ve sanat eserleri hukukunda “eser sahibi” kavramı incelenmekte, akabinde ise Naruto v. Slater davasından hareketle “eser sahibi” kavramının hukuki meşruiyeti değerlendirilmekte; bu surette Türk hukukunda “eser sahibi” kavramının içerisine insan dışı varlıklardan hayvanlar katılabilecek şekilde (geniş) yorumlanmasında kullanılabilecek güncel hukuki yaklaşım ortaya konmaktadır. Bu şekilde, hayvanların fikri hayata ilişkin maddi değerler yaratabilecekleri gerçeğinin hukuken güvence altına alınması ve de hayvanlara kendi türlerine özgü yaşam ortamlarının sağlanması hususunun desteklenmesi amaçlanmaktadır.

Önemle belirtilmelidir ki, bu çalışma Naruto v. Slater davası ile bu dava ekseninde Amerikan hukukunda ele alındığı şekliyle insan dışı varlıklardan hayvanların fikir ve sanat eserleri hukukundaki yerine dair tartışmalarının Türk hukuku açısından bir değerlendirmesi niteliğindedir. Diğer yandan, bu çalışmanın konusu tüzel kişilerin eser sahipliği tartışmasıyla aynı temellere ilişkin de değildir. Zira tüzel kişilerin eser sahipliği tartışmasının altında, bir ürünü hususiyet içerir şekilde meydana getirebilecek kimseler sadece gerçek kişiler olduklarından hak sahipliğinin de bunlara bahşedilmesi düşüncesi yatmaktadır.9 Oysa Naruto v. Slater davasıyla vücut bulan konu bir eserin hususiyetinin gerçek kişi haricindeki bir kimse tarafından sağlanması durumunda eser sahipliğinin kime bahşedileceği sorunu olarak ortaya çıkmaktadır.