Sorumluluk Perspektifinden Anonim Ortaklıkta Finansal Durumun Bozulmasını Önlemeye Yönelik Tedbirler: Basit Özkaynak Kaybı

Measures to Prevent Financial Instability in Joint Stock Companies From a Responsibility Point of View: Simple Loss of Equity

Sıtkı Anlam ALTAY

Anonim ortaklığın finansal durumunun bozulması, kanunda oldukça dar bir kapsamda ele alınmıştır. Finansal durumun korunmasına yönelik önlemlerin başında, muhasebe ve kayıt düzeninin kurulması, iç denetim yapısının kurulması ve gözetim gelir. Bu mekanizmaların uygulanmasına rağmen finansal durumda bir bozulma olursa, yönetim kurulu derhal genel kurulu toplantıya çağırmalı ve gereken tedbirleri önermelidir. Bu kapsamda; yönetim kurulunun kendi başına önlem alıp alamayacağı, gündeme bağlılık ve genel kurulun yetkileri meseleleri üzerinde durulmalıdır. Finansal durumun bozulmasının önlenmesinde, iç denetime oldukça kritik bir rol düşmektedir. Kanundaki önermelerin aksine, finansal durumu tespit etmek için, yılsonu bilançoları beklenmemelidir. Bunun doğru aracı, ara bilançolar ve sıklıkla yürütülen gözetim faaliyetidir. Finansal durumun bozulmasının ilk aşamasını oluşturan basit özkaynak kaybı yönünden genel kurulun rolü üzerinde de ayrıntılı olarak durulmalıdır. Genel kurul yönetim kurulunun teklif ettiği önerileri benimseyebileceği gibi, kendi belirlediği yolu da izleyebilir. Bu yolun, yönetim kurulu tarafından izlenmesi zorunludur. Bunun istisnası, iptal davasının açılmasıdır. Bağımsız denetçi de, finansal durumun bozulması halinde doğru önlemlerin alınması işlevini üstlenebilir.

Basit Özkaynak Kaybı, Finansal Durumun Korunması, İflas, Yönetim Kurulu, Genel Kurul.

In Turkish Company Law, financial distress of equity companies has been handled with a very limited scope. In terms of measures to be taken versus such distress are the establishment of an accountancy and documentation system within the company, as well as the establishment of an efficient internal contral mechanism. Despite these measures, when the Company shall face a financial weakness, the Board shall immediately revoke the general assembly for further steps. In this respect the facts such as the atuhority of the Board in terms of taking measures, the agenda rule and alternative mechanisms in tehe general assembly shall be discussed thoroguhly. For the purpose of preventing financial deteroriation, internal control and audit take crucial roles within the Company. In the event that such case is delivered to the general assembly, the general assembly is free to accept the suggestions of the Board or formulate its own solutions. The measures, decided by the general assembly, shall be exercised by the Board. The only exception for this is the fact that the Board would initiate a law-suit to revoke the relevant general assembly resolution. Even the independent auditor may contribute to the case positively.

Simple Equity Loss, Preservation of the Financial Situation, Bankruptcy, Board of Directors, General Assembly.

I. Sorunun Ortaya Konulması

Anonim ortaklığın ve kanunun yollamasıyla (TTK m.633) limited ortaklığın¹ finansal durumunun bozulması, kanunda sadece belirli kesitlerle ele alınmıştır. Buna göre, sermayenin korunması ilkesi bağlamında yedek akçelerle ilgili ayrıntılı düzenlemelere yer verilmiş (TTK m.519-520); iç denetim² işlevinin kurulması kapalı anonim ortaklıklarda zorunlu tutulmamakla birlikte önerilmiş (TTK m.366); risklerin erken teşhisi komitesinin kurulması belirli hallerde zorunlu tutulmuş (TTK m.378); paradigma olarak üst gözetim anlayışı benimsenmiştir [TTK m.375 bent (e)]. Bağımsız denetim sürecinde mali durumun bozulmasına dair belirtiler özel denetim standartlarına bağlanmış;³ yıllık faaliyet raporunda konu ayrı bir başlıkla ele alınmış⁴ (TTK m.516); tüm bu süreçler bağlamında finansal durumun ölçülmesine ilişkin kıstaslar, üç basamak halinde kademelendirilmiştir (TTK m.376/1-2-3). Borca batıklık halinde mahkemeye bildirim yönetim kurulunun vazgeçilemez ve devredilemez görevlerinin kapsamına dahil edilmiş [TTK m.375 bent (g)] ve nihayet iflas bir sona erme nedeni olarak sayılmıştır [TTK m.529 bent (e)].

Ortaklığın finansal durumunun yönetimi anlamında TTK m.376 hükmünde öngörülen kademeleri dikkate aldığımızda, finansal durumu kabaca iki perspektiften izlemek mümkündür: Sermaye yeterliliği ve nakit akışkanlığı. Bir anonim ortaklığın varlıklarının çeşitliliği ve niteliği, kârın hasılata oranı, işletmenin verimliliği gibi ögeler de kuşkusuz finansal durumu ilgilendirir;⁵ ancak daha ziyade kurumsal finansman işlemleri olarak adlandırılan birleşme ve devralmalarda devir bedelinin saptanmasında rol oynar.⁶ Türk Ticaret Kanunu’nda anonim ortaklığın finansal durumunun belirlenmesinde, TTK m.376 hükmünde ifadesini bulan üç kademeyi⁷ eksen alan bir değerlendirme söz konusu olmaktadır: Buna göre, ortaklığın net malvarlığı (mevcudu); sermaye ve kanuni yedek akçeler toplamının yarısının üzerindeyse, kanun açıkça herhangi bir önlem alınmasını öngörmemektedir. Aslında bu olasılıkta dahi özen ve sadakat borcu (TTK m.369) önlem alınmasını gerektirebilir; hatta anasözleşmede bu eşik daha yüksek bir şekilde belirlenebilir.⁸ Kanımızca bunun için anasözleşmenin yanısıra veya anasözleşmenin yerine, yönetime özgü iç yönergeden (TTK m.367) veya ortaklığın finansal politikasını yansıtan ortaklık içi kılavuzlardan yararlanılabilir.

Buna karşılık öz kaynaklar, sermaye ve kanuni yedek akçeler toplamının yarısı ile üçte biri arasında bir düzeye gelirse birinci kademe uygulama alanı bulmakta⁹ (TTK m.376/1); üçte biri ile sıfır arasında seyrederse ikinci kademeye geçilmekte¹⁰ (TTK m.376/2), öz kaynağın sıfırın altına inmesi olasılığında ise üçüncü kademe olan borca batıklık söz konusu olmaktadır.¹¹ Belirtmek gerekir ki, finansal durumdaki olumsuz seyrin kademe kademe ilerlemeksizin birdenbire en ağır düzeyde ortaya çıkması ve belirli olgulara bağlı olarak birdenbire ortaklığın borca batık hale gelmesi de söz konusu olabilir. Ancak bu noktada belirtmemiz gereken temel nokta, Kanunkoyucu’nun ortaklığın mali durumuna bu üç kademenin çizdiği perspektiften baktığıdır.