Sözleşmelerde Asimetrik Bilgi

Asymmetric Information in Contracts

Filiz TEPECİK

Sözleşme yapılırken tarafların bilgisinin eşit olmaması, yani asimetrik olması, sözleşmelerin şekillenişi etkiler. Asimetrik bilgi ekonomi teorisinde oluşma koşulları, sonuçları ve çözüm önerileri ile detaylı bir şekilde incelenmektedir. Asimetrik bilgi bireylerin yaptıkları işlemlerde, sözleşmelerde, yanılmalarına; iyi, kaliteli olan mal ve hizmetler yerine kötü olanları seçmelerine (ters seçim) ya da fazla bilgisi olanın bilgisini kendisine rant getirecek şekilde kullanabilmesine (ahlaki tehlike) neden olabilmektedir. Sonuç olarak toplam sözleşme sayısı düşmekte, bireylerin birbirine güveni azalmakta, hizmet ve ürün kalitesi giderek düşmektedir. Diğer bir ifadeyle bu durum toplumun geneli için olumsuz sonuçlar yaratmaktadır. Çözüm çeşitli şekillerde eksik tarafın bilgisinin tamamlanmasından geçmektedir. Bu eksik bilgi bazen, bilgisi eksik olan taraf tarafından maliyetine katlanarak ve araştırılarak elde edilir; bazen bilgisi fazla olan taraf tarafından sunulur; bazen kurumsal bir otorite tarafından üretilerek tamamlanır.

Asimetrik Bilgi, Ters Seçim, Ahlaki Tehlike, Teşvikler, Hukuk ve Ekonomi.

The unequal state of the information of the parties, i.e. being asymmetric, affects the shaping of the contracts. The asymmetric information is examined in detail with the conditions, results and solution suggestions in economic theory. Asymmetric information can cause individuals to be mistaken in their transactions and contracts; to choose bad ones instead of good, quality goods and services (adverse selection). Or it can cause the person with more knowledge to use his/her knowledge in a way that brings him rent (moral hazard). As a result, total contract amount, individuals’ trust in each other and service’s and product’s quality gradually decreases. In other words, this situation has negative consequences for the whole society. The solution, in various ways, is to complete the information for the party with little knowledge. This information is sometimes obtained by paying for research by the party with incomplete information; sometimes presented by the party with more information; sometimes produced by an institutional authority.

Asymmetric Information, Adverse Selection, Moral Hazard, Incentives, Law and Economics.

Ekonomi teorisi, bireylerin karşı karşıya geldikleri, alışverişte bulundukları ortamların en iyi sonucu, tarafların bilgisinin eşit olduğunda verdiğini varsaymaktadır. En iyi sonuç, çalışanların emeklerinin karşılığı olan en iyi ücreti aldığı, kullanılan doğal kaynakların en uygun fiyattan bedellendiği, buna rağmen mal ve hizmetlerin en düşük maliyetle üretilip, en iyi fiyattan sunulduğu bir çerçeveyi tanımlamaktadır. Bununla birlikte bireylerin karşı karşıya geldikleri çoğu ortamda, tarafların bilgisi eşit ya da dengeli değildir. Buna rağmen alışveriş ilişkileri kurulur ve doğal olarak eşitsiz bilgiden kaynaklanan bazı sorunlar oluşur. Sözleşmelerde tarafların bilgisinin eşit olmadığı bu durum ekonomi teorisinde asimetrik bilgi olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmada, ilk kısımda asimetrik bilgi teorisinden bahsedilmiştir. Onun varlığı durumunda oluşan ortamın nitelikleri anlatılmış, teoride kullanılan ahlaki tehlike ve ters seçim gibi özel isimlendirmeler detaylandırılmıştır. İkinci kısımda, asimetrik bilginin sözleşmeler ve toplum üzerindeki etkisi anlatılmıştır. Son kısımda ise çözüm için kullanılan yöntemler sınıflanarak aktarılmıştır.

Sözleşme, en az iki tarafının karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamasında bulunmalarıyla oluşan hukuksal işlemdir.¹ Bir tarafın önerisi (icap) diğer tarafın kabulü ile oluşmaktadır. Yazılı veya sözlü olabilir ve temelde tarafların ne gibi sorumluluklar üstlendiğini içerir. Diğer bir ifade ile kiralanan bir emek, konut ya da satın alınan bir ürün karşılığı ödenecek bir bedel belirtilmiş olabilir. Dolayısıyla örneğin bir hizmet sözleşmesi, çalışanın emeği ve karşılığında ödeme şartından oluşur. Bu iki unsur sözleşmenin iki bileşeni olarak kabul edilebilir.²

Pek çok durumda sözleşmelerin başlangıcında, bireylerin karşılıklı anlaşmasını temin eden ortamda, tarafların anlaşmanın gerektirdiği tüm bilgiye eşit düzeyde sahip oldukları varsayılır. Tüm bilgi her iki tarafın, her konuda bilgisinin olması demek değildir. Sadece her iki taraf için bilgiye ulaşmanın bir zorluğunun olmadığı ve sözleşmeyi etkileyen tesadüfî olaylar konusunda iki tarafın da aynı konumda olduğu bir durumu tanımlamaktadır.³ Örneğin bir meyve bahçesinde çiftçi de toplayıcılar da işin nasıl bir niteliği olduğu, ne kadar çalışma gerektiği, meyvelerin nasıl toplanırsa pazar için daha iyi olacağı ve tabi ne kadarlık çalışmaya ne kadarlık bir ücret ödeneceği gibi konularda benzer bilgilere sahip olmalıdırlar ki böylece sözleşme benzer bilgilerle karşılıklı uyuşan iradelerle oluşturulabilsin.