Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Mülkiyet Hakkına Yapılacak Müdahaleler Açısından Hukuk Tarafından Öngörülme Şartı

Suat ŞİMŞEK

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 1 No.lu Protokol’ün, mülkiyet hakkını koruyan 1’inci maddesi, mülkiyet hakkına yapılacak müdahalelerin hukuk ve uluslararası hukukun genel ilkeleri tarafından öngörülmüş olmasını zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada, hukuk tarafından öngörülme şartı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ışığında irdelenecektir.

Hukuk Tarafından Öngörülme, Mülkiyet Hakkı, Uluslararası Hukukun Genel İlkeleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi.

The first article of the Protocol No.1 of European Convention on Human Rights protecting the property right is making obligatory the interventions to the property rights to be provided by national and general principles of international law. In this study, to be provided by law condition will be scrutinized in the light of European Court of Human Rights caselaw.

Provided by Law, Property Right, General Principles of International Law, European Convention on Human Rights.

I. GİRİŞ

Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi ve bu Sözleşme’ye Ek 1 No.lu Protokol’ün 1’inci maddesi, mülkiyet hakkını korumaktadır. Bu madde, mülkiyet hakkına devlet tarafından yapılacak müdahalelerin¹ şartlarını düzenlemektedir. Bu şartlardan bir tanesi de müdahalenin hukuk ve uluslararası hukuk tarafından öngörülmüş olmasıdır. Çünkü maddenin birinci fıkrası, herhangi bir kimsenin hukukun ve uluslararası hukukun genel prensipleri tarafından öngörülen koşullara uygun olarak malından ve mülkünden yoksun bırakılabileceğini öngörmektedir.

Mahkeme içtihatlarında, hukuk tarafından öngörülme şartı, mülkiyet hakkına yapılacak müdahaleler değerlendirilirken kullanılan ilk ve en önemli kriterlerden birisi olmuştur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM/Mahkeme) de sık sık belirttiği gibi, eğer hukuk tarafından öngörülme (ya da kısaca hukukilik) şartı yerine getirilmezse, daha ileriye giderek mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin kamu yararına olup olmadığını ya da bireysel ve kamusal menfaatler arasındaki dengenin bozulup bozulmadığını tespit etmeye gerek yoktur. Hukuk tarafından öngörülmeyen bir müdahale, otomatik olarak mülkiyet hakkına aykırılık teşkil edecektir.

Ancak maddenin, gerek İngilizce gerek Türkçe metninde, hukuk tarafından öngörülme şartı ile ilgili olarak açıklayıcı bir ifadeye yer verilmemiştir. Bu boşluk, AİHM içtihatları ile doldurulmuştur. Mahkeme, kanunlar dışında kalan mevzuatı ve içtihatları da hukuk kavramı içerisinde değerlendirmekle birlikte, bir hukuk normunun, hukuk tanımı içerisinde değerlendirilebilmesi için gereken bazı önemli kriterleri sağlaması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu anlamda Mahkeme, mülkiyet hakkına müdahale öngören düzenlemelerin hangi şartları taşıması gerektiğine dair oldukça tutarlı bir içtihat geliştirmiştir.