Ceza Muhakemesi Hukukunda Ölünün Kimliğinin Belirlenmesi, Adli Muayene ve Otopsi (CMK m.86-89)
The Identification of the Deceased, the Forensic Examination and the Autopsy in Criminal Procedure Law (Art.86-89 of CPC)
Gökhan Yaşar DURAN
Maddi ceza hukukunda neticesi ölüm olan suç tiplerinde, suçun vasıflandırılması açısından; ölüm nedeni, ölüm mekanizması ve ölüm zamanının tespiti kadar, ceset üzerinde delil elde edilmesi ve bu delillerin incelenerek faile ulaşılması da mümkündür. Bu amacın gerçekleştirilmesinde, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’nun 86 ve 89’uncu maddeleri arasında düzenlenen ölünün kimliğinin tespiti, adli muayene ve otopsi işlemlerinin çok büyük bir önemi bulunmaktadır. CMK’daki bu düzenlemeler yanında, bu işlemlerin yerine getirilmesinde, Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğü tarafından çıkarılan Genelge hükümleri ile bu Genelgenin atıfta bulunduğu ‘Önerilen Model Minnesota Protokol’ hükümlerinin de göz önünde bulundurulacağı bildirilmiştir. Bu konuların yasada açıkça belirlenmiş olması, sanığın adil yargılanma hakkı ihlal edilmeden maddi gerçeğe ulaşılması açısından önemlidir. Makalemizde CMK’da maddenin düzenlenişi, amacı, şartları ve özellikleri, uygulanışı, hukuki niteliği; doktrindeki görüşler, yüksek mahkeme kararları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’nin kararları, adli tıbbın konu hakkındaki görüşleri, yukarıda açıklanan Genelge ve Protokol hükümleri ile birlikte açıklanacaktır. Konular açıklanırken yeri geldiğinde karşılaştırmalı hukuktan da yararlanılacaktır.
Otopsi, Adli Muayene, Ölünün Kimliğinin Tespiti.
It is possible to reveal the perpetrators by the determination of cause and time of death and obtaining evidence from the body of a deceased person in regard to the types of crimes, which result in death under criminal law. The identification of the deceased, the forensic examination and the autopsy which are regulated between the Articles 86 and 89 of the Criminal Procedure Code (CPC) have great importance. In addition to these regulations in the CPC, it has been notified that the provisions of the Circular issued by the General Directorate of Criminal Affairs of the Ministry of Justice and the provisions of the ‘Proposed Model of Minnesota Protocol’ shall be taken into consideration in order to implement these procedures. The fact that these issues are clearly defined in the law is important in terms of reaching the material fact without violating the defendant’s right to a fair trial. In our article, the regulation of the article in the CPC its purpose, its conditions and characteristics, its application, its legal nature; the supreme court judgments, the decisions of the European Court of Human Rights (ECHR), the opinions of the forensic science on the subject will be examined with the provisions of the Circular and Protocol explained above. Comparative law will be used when appropriate in explanation of topics.
Autopsy, Forensic Examination, Identification of the Deceased.
I. Genel Açıklamalar
Bir fiilin cezalandırılabilmesinin maddi koşullarını ve bunun hukuksal sonuçlarını tespit eden maddi ceza hukuku, suç adı verilen insan davranışlarını, buna uygulanacak yaptırım koşullarını ve sonuçlarını belirleyen kurallar bütünüdür.1 Bu kurallar sayesinde, toplumsal yaşamın temel değerleri koruma altına alınmaktadır.2
Ceza hukukunun koruma altına aldığı temel değerlerden belki de en önemlisi kişinin yaşam hakkıdır. Bu hak 1982 Anayasası (AY)’nın 17’nci maddesinde, herkesin yaşama hakkına sahip olduğu şeklinde açıklanmıştır. Yine İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) m.2/1’e göre de, ‘herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altında’dır.3 Bu nedenle, ceza kanunlarında, taksir öldürme, kasten öldürme gibi suçlar yanında, bazı suçların neticesi sebebiyle ağırlaşan hallerinin ölüm olduğu suç tiplerine yer verilmiştir.4
Genel olarak ceza muhakemesi hukuku, suçların hangi kapsamda ve hangi sınırlar içinde muhakeme edileceğini belirleyen muhakeme kurallarını düzenlemekte5 böylece ceza hukukunun yerine getirilmesinde suçlunun cezalandırılmasına aracılık etmektedir.6 Nitekim önemli bir CMK kurumu olan ‘ölünün kimliğinin tespiti, adli muayene ve otopsi (CMK m.86-89)’ işlemleri ile, şüpheli ölümlerle ilgili olarak yürütülen soruşturmalarda, ölümün orijininin (intihar, cinayet ya da kaza olarak) nitelendirilmesine yarayacak bulgular ya da ölüme eşlik eden faktörlerin tespit edilmesi7 yanında ceset üzerindeki delillerin toplanması ve bu delillerin şüpheliden elde edilecek delillerle birlikte moleküler genetik incelemeler yoluyla karşılaştırılmasına da aracılık edilmektedir. Böylece suçun vasıflandırılması ve suç fail/faillerinin ceza sorumluluklarının tespit edilmesi mümkün olmaktadır. Ancak sağlıklı bir şekilde tespitlerde bulunulabilmesi için adli muayene ve otopsi işlemleri, uzman kişilerce, uygun ortamlarda, gereken özen ve hassasiyet gösterilerek yapılmalıdır. Aksi takdirde hukuka aykırı sonuçların doğması mümkündür. Nitekim Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’nde bu konuda verilen birçok ihlal kararları bulunmaktadır.8
