Acentenin Denkleştirme Talep Hakkının Hesaplanması ve Yargıtay Kararı Değerlendirmesi

Calculation of the Representation Request for the Agency and Evaluation of the Court’s Decision

Abdulkadir DARI

Denkleştirme talebi, acentelik sözleşmesinin sona ermesinin neticesinde acentenin oluşturmuş olduğu müşteri çevresinden yararlanmaya devam eden bir ticari işletmenin, sözleşmenin sona ermesiyle hakkaniyet gereği ücret hakkını kaybeden acenteye ödediği bir karşılıktır. Doktrin tarafından da çeşitli şekillerde ifade edilmiştir. Acentelik sözleşmesinin sona ermesi halinde müvekkilin acentenin geçmişteki hizmetlerinden faydalanmaya devam etmesinin karşı edimi olarak müvekkil tarafından ödenen miktardır. Denkleştirme talebi yasal düzenleme olarak ilk defa 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunumuz ile birlikte yürürlüğe girmekle birlikte daha önceki dönemlerde Yargıtay içtihatlarında kabul görmüş olup hukukumuzda cari olan bir uygulamadır. Bu çalışmada Türk Ticaret Kanunu’nun 122. maddesi, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu doğrultusunda ve Yargıtay içtihatları ışığında bağımsız tacir yardımcısı olan acentenin denkleştirme talebi ve denkleştirme tazminatının hesaplanması mevzuları ele alınmıştır. Bununla birlikte konuya ışık tutması açısından acentenin tanımı ve haklarına da kısaca değinilmiştir.

Acente, Denkleştirme Talebi, Ücret, Hakkaniyet, Müşteri Çevresi.

An equalization request is a response to the agency that has lost the right to wage by fairness due to the termination of the contract by a commercial enterprise which continues to benefit from the customer environment created by the agency as a result of the termination of the agency contract. Doctrine is also expressed in various ways. In the case of the termination of the agency contract, the client is the amount paid by the client against the agency’s continued use of past services. The demand for equalization was first introduced as a legal arrangement together with our New Turkish Commercial Code No. 6102, but it was accepted in the case law of the Supreme Court in previous periods and it is an application in our law. In this study, Article 122 of the Turkish Commercial Code, in accordance with the Insurance Law No. 5684 and in the light of the case law of the Supreme Court, the balance of the compensation request of the agency, which is an independent merchant assistant, and the calculation of compensation compensation, are discussed. However, the definition and rights of the agent are also briefly mentioned in order to shed light on the subject.

Agency, Balancing Request, Fee, Rightness, Customer Environment.

Giriş

Ticari işletme sahipleri hızla büyüyen ticaret hayatında işlerini verimli olarak arttırmak, ticari çevresini genişletmek için çoğu zaman yardımcıya ihtiyaç duyar. Bununla birlikte büyük ticaret şirketleri çoğu zaman bağımsız tacir yardımcıları edinme eğiliminde ilerlemektedirler. Böylece ticari işletmenin büyümesinde ve gelişmesinde önemli rol oynayan acente sayesinde ticari işletme sahibi, sermaye tahsis etmeden ve masraf yapmadan ekonomik olarak daha avantajlı bir şekilde mallarını ve hizmetlerini merkez dışına taşıyarak amaçlarına ulaşmaktadır.

Acenteler, acentelik sözleşmesiyle belirli bir bölgede işletmenin mal ve hizmetlerini pazarlama, bu alanda işletmeyi temsil etme ve işletme adına sözleşme yapma yükümlülüğünü üstlenmektedir.¹ Acente müvekkili ad ve hesabına sürekli olarak sözleşmeler akdeden veya sözleşmelere aracılık eden, gerçek veya tüzel kişi olabilen bağımsız bir tacir yardımcısıdır.² Bununla birlikte Yargıtay içtihatlarında vurgulanmış olduğu gibi acentenin yapmış olduğu bu işlemler neticesinde ücret gibi bir takım haklara da sahip olmaktadır.³ Bu haklardan şüphesiz en önemlisi TTK’nın yeni düzenlemelerinden olup yasanın 122’nci maddesinde hüküm altına alınan denkleştirme istemidir. Doktrinde denkleştirme istemi konusunda terim birliği sağlanamamakla birlikte, portföy tazminatı, portföy hakkı, portföy akçesi, komisyon akçesi talep etme hakkı, müşteri tazminatı olarak da adlandırılmaktadır.⁴ Kısaca bir tanımlama yapacak olursak denkleştirme talebi acentelik sözleşmesinin sona ermesi halinde müvekkilin acentenin geçmişteki hizmetlerinden faydalanmaya devam etmesinin karşı edimi olarak müvekkil tarafından ödenen miktardır; sözleşme süresi içinde, acentenin hizmetleri münasebetiyle ticari işletmede görülen kıymet artışının karşılığını teşkil eder.⁵ Denkleştirme hakkının temelinde acentenin müşteri çevresini temin ettiği için sarf ettiği emek gözetilmek suretiyle tarafların menfaatlerinin denkleştirilmesini sağlama amacı vardır.⁶ Yine doktrinde portföy tazminatının amacı, acentenin veya tek satıcının sözleşme ilişkisinin sona ermesi nedeniyle müvekkiline veya yapımcı/sağlayıcıya kazandırdığı müşteri çevresini kaybetmesi nedeniyle doğan zararın, müvekkil veya yapımcı/sağlayıcının oluşturulmuş olan bu müşteri portföyünden yararlanmaya devam ederek elde ettiği kazanç ile denkleştirilmesidir şeklinde bir tanımlama yapılmıştır.⁷ Bu açıklamalar ışığında ayrıntılı olarak üzerinde duracağımız husus olan acentenin denkleştirme isteminin hesaplanma biçimi ne TTK ne de Sig.K.’da düzenlemeye kavuşmamıştır. Dolayısıyla uygulamada da sıkça karşılaşılan bir konu olması münasebetiyle bu konuya açılık getirmek ve uygulamada yaşanan zorluğu hafifletmek adına bu çalışmayı seçmiş bulunmaktayız.

I. Acentenin Denkleştirme İstemi

Denkleştirme istemi TTK’nın yeni düzenlemelerinden olup yasanın 122’nci maddesinde oldukça ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Ancak sigorta acentesinin denkleştirme istemi Sigortacılık Kanunu’nda ayrıca hüküm altına alınmış olup Sigortacılık Kanunu’nun getirmiş olduğu önemli yeniliklerden bir tanesidir.⁸ Buna göre sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra müvekkil şirket, sigorta acentesinin portföyü sayesinde önemli menfaatler elde etmeye devam ediyor ve hakkaniyet gerektiriyorsa acente sigorta şirketinden denkleştirme talep hakkına sahiptir.⁹ Ancak mezkur hükme göre sigorta acentesinin haklı bir nedene dayanmaksızın sözleşmeyi feshetmesi ya da kendi kusuruyla sözleşmenin feshine neden olması halinde tazminat hakkı düşer.¹⁰ Bu açıklamalar ışığında Sig.K.’da sigorta acenteleri için ihdas edilmiş bu hüküm olmasına rağmen TTK m.122 hükmünün tüm acenteler için uygulanmasının kabulü gerekir.¹¹ Bu sebeple çalışmamızda TTK m.122 göz önüne alınarak konuya açıklık getirmeye çalışacağız. Bununla birlikte TTK. düzenlemesi bulunmasına rağmen Sig.K.’da sigorta acentelerinin denkleştirme bedeliyle ilgili yeniden bir hüküm ihdas edilmesi Kanun yapma tekniğine uygun olmaması gerekçesiyle yazarlar tarafından eleştirilmektedir.¹² Doktrinde denkleştirme istemi konusunda terim birliği sağlanamamakla birlikte, portföy tazminatı, portföy hakkı, portföy akçesi, komisyon akçesi talep etme hakkı müşteri tazminatı olarak da adlandırılmaktadır.¹³ Bununla birlikte denkleştirme talebi yazarlar tarafından farklı farklı tanımlamalarla dile getirilmiştir. Kısaca bir tanımlama yapacak olursak denkleştirme talebi acentelik sözleşmesinin sona ermesi halinde müvekkilin acentenin geçmişteki hizmetlerinden faydalanmaya devam etmesinin karşı edimi olarak müvekkil tarafından ödenen miktardır; sözleşme süresi içinde, acentenin hizmetleri münasebetiyle ticari işletmede görülen kıymet artışının karşılığını teşkil eder.¹⁴ Denkleştirme hakkının temelinde acentenin müşteri çevresini temin ettiği için sarf ettiği emek gözetilmek suretiyle tarafların menfaatlerinin denkleştirilmesini sağlama amacı vardır.¹⁵