Verginizi Dolaylı Mı Alırsınız? Dolaysız Mı?

Nurettin BİLİCİ

Ödediğimiz dolaylı vergiler ile dolaysız vergilerin vergi adaletini gerçekleştirmeyi ne ölçüde başardıkları uzun zamandır tartışılmaktadır. Şüphesiz her iki vergi çeşidinin de olumlu ya da olumsuz yanları bulunmaktadır. Ancak asıl olanın gerçekten adaletli bir yol bulunmasıdır. Bu açıdan kalkınmış ülkelerdeki gibi dolaysız vergilerin ön plana alınması gerekmekte ise de yurdumuzda dolaylı vergilere ağırlık verilmek zornda kalınmaktadır.

Dolaylı Vergiler, Dolaysız Vergiler, Vergi Adaleti, Vergi Kaçakçılığını Artırma

Ülkemizde dolaylı vergiler in toplam vergi gelirleri içindeki payı %70’lere kadar çıkmıştır. Bira, şarap, sert içkiler, sigara, akaryakıt, otomobil gibi ürünlerin satış fiyatının %70 ve üzerindeki kısmının, KDV, ÖTV gibi dolaylı vergilerden oluştuğu bilinmektedir. Bu çalışma ile öncelikle dolaylı-dolaysız vergi kavramlarının tanımlanması arkasından da AB ölçeği de göz önünde tutularak ülkemizdeki yüksek dolaylı vergilerin (ve düşük dolaysız vergilerin) ekonomiye etkileri konusunda bir değerlendirme yapılması amaçlanmaktadır.

A- Kavram, Özellikler

Gelir elde edilmesi, servete sahip olunması (ve servetin transferi) vesilesiyle alınan vergiler dolaysız, harcamalar üzerinden alınan vergiler ise dolaylı vergiler olarak anılır. Dolaylı vergiler, gelir ve servetin kullanımı (harcanması) üzerinden alınmaktadır. Harcama vergilerinin; üretim, tüketim, mal ve hizmet satışı veya çeşitli muameleler üzerinden alındığı bilinmektedir. Bu açıdan dolaylı vergiler uygulamada; gider vergisi, tüketim vergisi, üretim vergisi, muamele (işlem) vergisi ve mal ve hizmet vergisi gibi isimlerle de anılmaktadır.

Bu açıklamalar dolaysız vergiler in; gelir, kurumlar, emlak, motorlu taşıtlar ve veraset ve intikal vergisinden oluştuğu gösterir. Geri kalan vergiler ise dolaylı vergilerdir. Dolaylı vergilerle; bir malın, eşyanın bir kişiden bir başkasına devri (satışı) veya bir hizmetin yine bir kişiden bir başkasına sunulması (satışı) vergilendirme konusu yapılır. Bu vergilere de aşağıdaki örnekleri verebiliriz;