6750 Sayılı Kanun Kapsamında
 Ticari İşletme Rehni

Commercial Enterprise Pledge within the Scope of Code No. 6750

Barış KAYA

Mülga TİRK’i yürürlükten kaldıran TİTRK, taşınır rehnine ilişkin Türk hukukunda önemli yenilikler getirmiştir. Bu kapsamda merkezi taşınır rehni sicili oluşturulmuş, rehne taraf kişiler çevresi ve rehne konu taşınır kapsamı oldukça genişletilmiş, borçlunun temerrüdü halinde rehin alacaklısının haklarını korumaya yönelik yeni tedbirlere yer verilmiştir. Ticari işletmenin bütününün rehni de, doğal olarak bu yeni düzenlemeler doğrultusunda yeniden ele alınmalıdır. Zira TİTRK, yürürlüğe girdiği tarihten kısa süre geçmiş olsa da, yoğun eleştirilerin hedefi olmuş, önemli değişikliklere uğramış bir kanundur. Ticari işletmenin rehni bakımından konuya yaklaşıldığında, geçirmiş olduğu değişikliğe rağmen, TİTRK’nın, özellikle rehnin tarafları, rehin sözleşmesine dahîl varlıklar, işletmenin döner malvarlığı gibi unsurlar üzerindeki rehin hakkı, rehin alacaklısının temerrüt durumunda borçluya karşı hakları gibi düzenlemeleri, tartışmalara açık ve uygulamada sorun çıkarmaya elverişli görünmektedir. Bu meyanda çalışmada, ticari işletmenin rehni bakımından, anılan başlıklar başta olmak üzere, TİTRK’nın sorunlu ve tartışmalı düzenlemeleri değerlendirilmiştir.

Ticari İşletme, Döner Malvarlığı, Taşınır Rehni, Rehin Sözleşmesi, Taşınır Rehni Sicili.

The Code on the Pledge of Mo­vables in Commercial Transactions (TITRK) which abolished the Code on the Pledge of Commercial Enterprise (TIRK) has introduced some critical changes in Turkish law. In this regard, under the code, establishment of a pledge registry for movables is regulated, the scope of eligible persons and movables that can be subject to this kind of pledge is widened and new measures for the protection of pledgee in case of pledger’s default are included. Thus the pledge on commercial enterprise should be reviewed under this brand-new regulation. Although that only a short period of time passed after its enactment, TITRK has widely been criticized and subjected to some important revisions. From the perspective of the pledge of commercial enterprise, it can be argued that despite the fact that it has been revised, provisions of TITRK especially those pertaining to parties to the pledge agreement, assets within the scope of pledge, pledge on some specific assets of commercial enterprise such as revolving assets, claims of pledgee against pledger in case of default seem problematic and arguable in the practice. As a result, in relation to the pledge of commercial enterprise, the said titles being in the first place such problematic and arguable provisions of TITRK are analyzed in this article.

Commercial Enterprise, Revolving Assets, Pledge of Movable, Pledge Agreement, Movable Pledge Registry.

I. Giriş

Ticari hayatta yatırımların devamı ve maliyetinin karşılanması, işletmenin genişletilmesi, karşılaşılan ekonomik zorlukların aşılması gibi sebeplerle her zaman finansman ihtiyacına gereksinim duyulmaktadır. Finansman ihtiyacının dışarıdan kredi sağlanarak karşılanması ise, en sık başvurulan yöntemdir. Başta bankalar olmak üzere kredi kuruluşları tarafından verilecek kredinin teminatı olmak üzere ayni teminat alınması genelde tercih edilen yöntemdir. Özellikle bu çalışmanın konusu oluşturan ticari işletmelerin¹ sahibi ve işleteni konumunda olan tacirler² açısından konuya yaklaşıldığında ve söz konusu, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler³ (KOBİ) olduğunda bu mesele daha fazla önem kazanmaktadır. Zira bu ölçekteki işletmelerin kredi temin etmek için çok geniş imkânları bulunmamakta, genelde işletmenin tamamı veya çeşitli unsurları üzerinde rehin kurulması yoluyla kredi temini gerçekleşmektedir. Daha ziyade anılan işlevleri yerine getirmek, yani ticari işletme üzerine rehin konulmak suretiyle kredi teminini kolaylaştırmak temel amacıyla Türk hukukunda ilk olarak mülga 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu⁴ (TİRK) kabul edilmiştir.

Ancak TİRK, yürürlüğe girdiği tarihten yürürlükten kaldırıldığı tarihe kadarki süreçte maalesef yeterli verim sağlanamamış, işletme rehni uygulaması yaygınlaşamamıştır.⁵ KOBİ’lerin taşınırlarının teminat olarak kullanılmasının sağlanması hedefiyle yola çıkılarak⁶ ve Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL) Teminatlı İşlemler Model Kanunu ve diğer ilgili mevzuattan da faydalanılarak⁷ 6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu⁸ (TİTRK) kabul edilmiş ve bunu takiben ilgili yönetmelikler⁹ yürürlüğe konulmuştur. Sonrasında ise, uygulamada ve doktrinde getirilen eleştiriler¹⁰ neticesinde 7099 sayılı Kanunla¹¹ bir kısım maddeleri tadil edilmiş, aynı zamanda yönetmeliklerde de değişiklikler yapılmıştır.

TİTRK ve ikincil mevzuatı genel anlamda incelendiğinde, her ne kadar TİTRK gerekçesinde,¹² Kanunun amacı olarak KOBİ’lerin finansmana erişiminin kolaylaştırılması, rekabet güçlerinin artırılması gibi hedefler yer alsa da, söz konusu mevzuatın esasen teslimsiz taşınır rehninin yaygınlaştırılması amacına hizmet ettiği, bu çerçevede rehne konu taşınırların kapsamının genişletildiği, taşınır rehninde aleniyetin sağlanması ve rehnin paraya çevrilmesinde alternatif yolların düzenlendiği söylenebilir.¹³