Anayasaların Sınıflandırılması
Classification of Constitutions
Mehmet TURHAN
Bu makalede anayasa hukukunda anayasaların sınıflandırılması incelenmiştir. İlk olarak Aristoteles’in antik anayasa sınıflandırması olarak nitelendirilebilecek anayasa sınıflandırması açıklanmıştır. Aristoteles’in sınıflandırmasından sonra, modern anayasa sınıflandırmaları ele alınmıştır. Karl Loewenstein, G. Sartori ve David S. Law ve Mila Versteeg’in modern anayasa sınıflandırmaları gözden geçirilmiştir. K. C. Wheare’in anayasaların sınıflandırılması konusundaki görüşleri de anlatılmıştır. James Bryce’in ünlü yumuşak anayasa ve sert anayasa ayrımı da eleştirel gözle incelenmiştir. Pasquale Pasquino anayasal teamüllerin veya anayasanın ihlal edilmesi durumunda sadece siyasal yaptırımların söz konusu olduğu anayasalar yanında, anayasaya aykırılık konusunda karar verebilecek anayasaya uygunluğun yargısal denetiminin var olduğu anayasaların olduğunu belirtmiştir. Ayrıca bu yazıda anayasaya uygunluk denetimini gerçekleştirecek olan mahkemelerin bağımsızlığının önemi de vurgulanmıştır.
Sınıflandırma, Anayasalar, Yazılı ve Yazılı olmayan Anayasalar, Yumuşak ve Sert Anayasalar, Anayasa Yargısı.
In this article classification of constitutions in constitutional law is studied. First Aristoteles’s classification of constitutions is explained as an ancient classification. After Aristoteles’s classification of constitutions how constitutions may be classified in modern times is explained. Karl Loewenstein’s, G. Sartori’s and David S. Law and Mila Versteeg’s classifications is analysed as modern classifications. K.C. Wheare’s considerations on the classification of constitutions is also explained. After these explanations systematic distinction introduced by James Bryce’s famous flexible and rigid constitutions is criticised. Pasquale Pasquino asserted that constitutions may be classified where the violation of constitutional conventions or constitutional law has no other potential consequence than a political sanctions and on the other side constitutions introduced a mechanism of judicial review with the power to declare laws as violations of the constitution. Besides that the importance of the independence of the judicial review of the constitution is emphasized.
Classification, Constitutions, Written and Unwritten Constitutions, Flexible and Rigid Constitutions, Judicial Review.
“The Constitution in the formal sense is a certain solemn document, a set of legal norms that may be changed only under the observation of special prescriptions, the purpose of which it is to render the change of these norms difficult. The constitution in the material sense consists of those rules which regulate the creation of the general legal norms, in particular the creation of statutes.”1
“In a way every constitution is a leap into dark. Once enacted it begins to have a life of its own.”2
Madde 16 - Hakların güven altına alınmadığı, kuvvetler ayrılığının benimsenmediği bir toplumda anayasa yoktur.3
GİRİŞ
Ülkemizde anayasa hukuku ders kitaplarında “anayasaların sınıflandırılması” ufak tefek farklılıklarla çoğunlukla birbirlerine benzer bir biçimde yapılmıştır. Örnek olması amacıyla iki anayasa hukuku ders kitabında sınıflandırılmanın nasıl yapıldığını göstermek istiyorum. Bunlardan ilki Erdoğan Teziç’in Anayasa Hukuku (Genel Esaslar) başlıklı kitabıdır. Teziç anayasaların sınıflandırılmasını teamülî anayasa ve yazılı anayasa olarak yapmaktadır. Teamülî anayasa yazılı anayasanın karşıtıdır ve yazısız olmasıyla nitelendirilir. Yazılı anayasa ile teamülî anayasa arasındaki fark yazılı anayasanın gücünü bunu yapmaya yetkili organdan almasıdır. Teamülî anayasa ise belli bir toplumda sürekli bir biçimde tekrarlanan davranışlar sonucunda bu davranış biçimlerine uyulmasının zorunlu olduğu kanaatinin yerleşmesiyle ortaya çıkar, Bu anayasaya türünün tipik örneği İngiltere’dir. Teamülî anayasa maddi anlamda anayasa olup esnektir. Yazılı anayasa devletin statüsünün ve kişilerin hak ve özgürlüklerinin çoğunlukla bir belgede veya bazen bir kaç belgede toplanmasıdır.4
İkinci örnek olarak ülkemizde çok sayıda hukuk fakültesinde ders kitabı olarak kullanılan Kemal Gözler’in Anayasa Hukukunun Genel Esasları başlıklı kitabında anayasaların sınıflandırılmasını veya “anayasa türlerini” “yazılı anayasa-yazısız anayasa” ve “katı anayasa-yumuşak anayasa” olarak ele almıştır. Gözler yazılı anayasayı kuralların kâğıt üzerinde harflerle ifade edilmiş bir metin olduğunu belirtmiştir. Yazısız (yazılı olmayan) anayasa ise devletin temel organlarının kuruluş ve işleyişinin sürekli olarak yinelenen ve bağlayıcı olduğu düşünülen uygulamalarından oluşur. Gözler yumuşak ve katı anayasa ayrımının James Bryce tarafından yapıldığını vurgulamıştır. Gözler yumuşak anayasayı normal yasalarla aynı usullerle ve aynı organlarca değiştirilebilen anayasa olduğunu; buna karşıtı olarak katı anayasanın ise normal yasalardan farklı organlarca ve daha zor usullerle değiştirilebilen anayasa olarak ifade edilebileceğini belirtmiştir.5
