Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk Hukuku’nda Çalışanların Buluşları ve Patentlenmesi

Inventions of Employees and Patenting in Comparative Law and Turkish Law

Canan KÜÇÜKALİ

Hizmet ilişkisi içinde üretilen buluşun hak sahipliğine dair yasal düzenlemelerde çalışan ve işveren arasındaki menfaatler dengesi gözetildiği görülmektedir. İşçi lehine işçiyi koruyucu düzenlemeler olduğu kadar işçinin bir araştırma ve buluş yapmak şeklinde istihdamında buluşun işverene ait olacağı gibi düzenlemeler de vardır. 6769 sayılı Kanun ile çalışan buluşları Dünya ve AB standartları da dikkate alınarak daha kapsamlı düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerle, çalışanı buluş yapmaya teşvik etmenin yanında; işçinin çabasını korumak, emeğini güvence altına almak ve buluşun ortaya çıkartılmasında işverenin katkısı da korunmaya çalışılmıştır. Çalışan buluşlarında hak sahipliği bedel ve buluşun patentlenmesi Kanun’da ve Yönetmelikte ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu çalışmada da ülkemizdeki yasal düzenlemeler ile Yargının içtihatlarıyla konuya yaklaşımı mukayeseli hukuk ışığında incelenmiş ve öneriler sunulmuştur.

Çalışan, İşveren, Buluş, İşçi Buluşu, Serbest Buluş, Hizmet Buluşu, Patent.

With regards to the ownership of an invention made within service relationship it is seen that balance of interests between an employer and an employee is observed in the legal regulations. There are regulations setting forth that the invention would belong to the employer in employment under the conditions ensuring research and inventing as well as the regulations in favor of the employee by protecting. Employee inventions are regulated more comprehensively by taking World and EU standards into consideration with the Law no 6769. With those arrangements; it is endeavored to protect efforts, to secure labor of the employee and to protect contribution of the employer during the creation of invention as well as encouraging employee to invent. The ownership, remuneration and patenting of the invention are regulated in detail in the Law and Directive. In this paper, approach to the subject is reviewed within the light of comparative law with legislative regulations and case laws.

Employee, Employer, Invention, Employee’s Invention, Free Invention,, Service Invention, Patent.

Giriş

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte artan rekabet ortamında zayıf olan çalışanın işveren karşısında korunmasına dair ülkelerin birbirinden farklı yasal düzenlemeler yaptıkları görülmektedir. Burada işçinin ve işletmenin menfaatleri karşı karşıya gelir. Buluşun serbest buluş olması halinde işletme menfaatleri zedelenebilecek iken hizmet buluşu sayılması durumunda işçinin emeğinden karşılıksız yaralanma söz konusu olacaktır.¹ Bu nedenle, tarafların menfaatlerine zarar vermeyecek bir düzenleme gerekmektedir. Kanunkoyucu, çalışanların emeklerini korumak ve buluş yapılmasını özendirmek amacıyla işçi lehine düzenlemeler yapmıştır.

Teknolojik gelişmeleri teşvik etmek ve dürüst rekabeti sağlamak amacıyla işçi buluşlarının da teşvik edilmesi gerekir. Buluş yapmaya özendirme yolu ile gelişmenin önü açılacaktır.² Bu buluşların gerçekleştirilmesinde çalışanın işverene karşı korunması ve çabalarının karşılığının verilmesi gerekir. Günümüzde çalışan buluşlarında çalışanın hakları, ülkelerin milli mevzuatlarında sıkça düzenlenmektedir. Şu an milli düzeyde çalışanların yaratmış olduğu fikri mülkiyet değerleri diğer fikri mülkiyet haklarından daha geniş bir şekilde korunmaktadır.

Ülkemizde 1995 yılında AB uyum sürecine bağlı olarak 24.06.1995 tarihli Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameyle çalışan buluşları düzenlenmiştir. 10.01.2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu sonrası 29.9.2017 tarihinde yayımlanan Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik ile ise kapsamlı bir düzenleme gerçekleşmiştir.