Elektronik Pay Defteri Sistemi: Türkiye İçin Bir Model Önerisi

Electronic Shareholders List System: A Proposal Model for Turkey

Yakup ERGİNCAN,Özgür BÜLBÜL

Payları Borsa İstanbul A.Ş.’de işlem gören anonim ortaklıkların payları (pay senetleri) Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca, Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından sağlanan elektronik platformda kayden izlenmektedir. Ülkemizde payları borsada işlem gören şirketlerin payları açısından fiziki sistem terkedilerek kaydi sisteme geçilmiştir. 28.11.2005 tarihinden itibaren, payları borsada işlem gören şirketlerin nevi ayrımı olmaksızın tüm payları hak sahibi bazında MKK’da kayden izlenmektedir. Pay sahipleri sınırlı ayni hakları dahil tüm haklarını kaydi sistem düzenlemelerine uygun kullanmaktadır. Payları borsada işlem görmeyen şirketler için ise 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda mülga Ticaret Kanununun 56’ncı maddesinden farklı olarak payların senede bağlanması zorunluluğu kabul edilmiştir (TTK m.486). TTK uyarınca şirketlerin pay senedi bastırıp pay sahiplerine vermeleri gerekmektedir. Ülkemizdeki anonim ortaklık sayısının yaklaşık 120.000’i bulduğu gözetildiğinde Sermaye Piyasası Kanunu ile getirilen bu modern sistem çok az şirket için uygulama alanı bulmuştur. Payları borsada işlem görmeyen şirketler açısından da kaydi sisteme geçiş şirketlere ve ortaklara sağlayacağı avantajlarının (senet basım/saklama/sigorta maliyetini ortadan kalkması, çalınma/kaybolma/yıpranma/sahtecilik riskinin sona ermesi vd) yanında Ülkemizin G-20 ülkelerince kabul edilen yeni üst düzey ilkelere uyum seviyesini artıracaktır.

Kaydi Sistem, Hisse Senedi, Pay Senedi, Ortaklık Hakları.

In accordance with the regulations of Capital Markets Law, shares of Borsa Istanbul A.Ş. listed companies (stock certificates) are dematerialized and recorded on the electronic platform provided by Merkezi Kayıt Kuruluşu. In our country, the shares of stock market listed companies are no longer exists as physical certificates but are kept as electronic records on a dematerialized basis. As of 28.11.2005, all shares of the stock exchange listed companies, without making a distinction between bearer and registered shares, are registered in the MKK system on shareholder basis. Shareholders exercise all their rights, including limited real rights, in accordance with regulations of dematerialized system. Unlike the 56th article of the abolished Turkish Commercial Code, new Turkish Commercial Code numbered 6102 makes it compulsory to issue physical certificates for the companies whose shares are not traded in the stock exchange. In accordance with the TTC, companies are obligated to print physical share certificates and deliver them to their shareholders. Taking into consideration the fact that the number of joint stock companies in our country is approximately 120.000, this modern system introduced by the Capital Markets Law has found application scope for very few companies. A transition to dematerialized system for the companies whose shares are not traded in the stock exchange shall be not only on the benefit of companies and shareholders (no more cost for printing of the securities/custody/insurance and end of the risk of theft/ loss/forgery/abrasion), but also shall increase the compliance level of our country to the new high-level principles accepted by the G-20 countries.

Dematerialized System, Stocks, Shareholder Rights.

GİRİŞ

2499 sayılı mülga Sermaye Piyasası Kanunu’na 15.12.1999 tarih ve 4487 sayılı yasa ile eklenen 10/A maddesi ile sermaye piyasası araçları ve bunlara ilişkin hakların Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından kayden izleneceği hükme bağlanmıştır. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından anılan maddeye dayanılarak alınan karar uyarınca payları borsada işlem gören şirketlerin payları açısından fiziki sistem terkedilerek kaydi sisteme geçilmiştir. 28.11.2005 tarihinden itibaren, payları borsada işlem gören şirketlerin nevi ayrımı olmaksızın tüm payları hak sahibi bazında MKK’da kayden izlenmektedir. Pay sahipleri sınırlı ayni hakları dahil tüm haklarını kaydi sistem düzenlemelerine uygun kullanmaktadır.

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa (SPKn.) tabi olmayan şirketlere bakıldığında 13.01.2011 tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda (TTK) mülga Ticaret Kanununun 56’ncı maddesinden farklı olarak payların senede bağlanması zorunluluğu kabul edilmiştir. (TTK m.486) Bu bağlamda TTK uyarınca şirketlerin pay senedi bastırıp pay sahiplerine vermeleri gerekmektedir.

Çalışma tarihimiz itibariyle payları MKK tarafından kayden izlenen bir diğer ifade ile borsada işlem gören şirket sayısı 400’dür. Ülkemizdeki sadece anonim ortaklık sayısının yaklaşık 120.000’i bulduğu gözetildiğinde bu modern sistem çok az şirket için uygulama alanı bulmuştur. Payları borsada işlem görmeyen şirketler açısından kaydi sisteme geçiş bir taraftan bu çalışmanın ilerleyen bölümlerinde açıklanacak olan avantajlarının yanında ülkemizin G-20 ülkelerince kabul edilen yeni üst düzey ilkelere uyum seviyesini artıracaktır. G-20 ülkelerince kabul edilen yeni üst düzey ilkeler, şirketlere ve diğer iştiraklere sahip olan ve onları kontrol eden gerçek kişilerin bilgilerinin şirketlerce kayıt altında tutulmasını ve bunların, kanunları uygulayıcı makamlar, finans kuruluşları ve yabancı hükümetlerin de erişimini kapsayacak şekilde paylaşılmasını gerektiren eylem planını içermektedir. Gerçek lehtarlığın tanımlanması, merkezi kayıt sistemi gibi yollar aracılığı ile tüzel kişilerin gerçek lehtarlık kayıtlarına ilgili makamların erişiminin sağlanması, gerçek lehtarlık bilgisinin vergi makamları tarafından bilinebilir kılınması ve nama yazılı hisseler ve şeffaflığı ortadan kaldıracak şekilde hissedar temsilcisi uygulamasının kötüye kullanımının önlenmesi G-20 Üst Düzey İlkeleri arasındadır. Uluslararası çalışma ve raporlarda Türkiye’de şirketlerin gerçek lehtarlık bilgisini beyan etme zorunluluğu olmadığı için yetkililerin bu bilgilere sınırlı erişim hakkı bulunduğu, bununla birlikte gerçek lehtarlık bilgisinin resmi kaydı tutulmadığı tespitlerine yer verilmektedir¹ . Bu bağlamda payları borsada işlem görmeyen şirketlerin paylarının da MKK tarafından sunulan sistemde kayden izlenmeye başlanması G-20 ülkelerinin şeffaflık ve yolsuzluk ile mücadele konusunda belirlemiş olduğu ilkelere tam uyum sağlayacaktır.