Uluslararası Nükleer Hukuk Düzenlemeleri Çerçevesinde Türkiye’nin Nükleer Hukuk Alt Yapısına İlişkin Bir Analiz
An Analysis on the Nuclear Law Substructure of Turkey in the Frame of International Nuclear Law Regulations
Yasin ÖZTÜRK,Çağla DIRBALI ÖZTÜRK
Nükleer enerji, güvenlik ve çevresel etkiler bağlamında çok yoğun eleştiri alan bir enerji türü olsa da enerji ithalatı yapan devletlerin dış bağımlılıklarının azaltılması noktasında büyük önem arz eder. Türkiye’de dış ticaret açığının büyük kısmı enerji kaynaklı olan ve enerji bağımlılığı olan devletler arasındadır. Bu bağlamda nükleer enerji hali hazırda bir tercihten ziyade zorunluluk olmuştur. Türkiye’nin enerji temelli ekonomi güvenliğinin sağlanması açısından da önemlidir. Bu bağlamda nükleer enerji ile Türkiye’nin enerji konusunda dışa bağımlılığı azalacak böylece enerji meselesi Türkiye için bir yaptırım aracı olma yetisini göreceli olarak yitirecektir. Ancak nükleer enerji kullanımı hem ulusal hem de uluslararası hukuk kuralları bağlamında Türkiye’ye büyük sorumluluklar da yüklemektedir. Nükleer enerji kaynaklı bir kazanın engellenmesi ve ortaya çıkacak zararların en aza indirilmesi için etkili hukuki, teknolojik, teknik alt yapının oluşturulması zaruridir.
Nükleer Hukuk, Uluslararası Sorumluluk, Ekonomi Güvenliği, Enerji Güvenliği.
Although nuclear energy is a type of energy that is critically criticized in the context of security and environmental impacts, it is of great importance to reduce the external dependency of energy importing countries. Turkey is also among the countries with almost all foreign trade deficits that are energy-based and energy-dependent. In this context, nuclear energy for Turkey has become a necessity, not a choice at present. It is also important in terms of ensuring Turkey’s energy-based economic security. In this context, Turkey’s energy dependence on nuclear energy will be reduced so that the energy issue will relatively lose its ability to be a sanction tool for Turkey. However, the use of nuclear energy places great responsibility on Turkey in the context of both national and international legal rules. It is imperative to establish an effective legal, technological and technological infrastructure to prevent a nuclear-powered accident and to minimize the damages that may arise.
Nuclear Law, International Responsibility, Economic Security, Energy Security.
Giriş
Nükleer enerji, atom çekirdeğinin parçalanması sonucu açığa çıkan enerji türünü ifade etmektedir. Kullanımı ve hukuki alt yapısı dünyada birçok devlet için görece uzun bir tarihsellik ve tecrübeye sahipken, Türkiye için bu durum henüz başlangıç aşamasındadır. Ancak yakın gelecekte nükleer enerji ve nükleerden kaynaklı diğer konular Türkiye için oldukça önemli bir hale gelecektir. Enerji konusunda dışa bağımlılığın azaltılması noktasında nükleer enerjinin Türkiye için kaçınılmaz olduğu bir gerçektir. Bu çerçevede Türkiye’de hali hazırda yapımı başlayan ve başlayacak olan Akkuyu, Sinop ve İğneada nükleer santralleri ile yakın gelecekte nükleer enerjiye sahip devletler arasına girecektir.
Nükleer hukuk1 kavramı ise, nükleer ve nükleer kaynaklı insani, çevresel, ekonomik. vs. zarar ve mağduriyetlerin giderilmesi, bu konudaki uygulamaların düzenlenmesi ve denetlenmesi, nükleer enerjinin ulusal ve uluslararası hukuka uygun olarak kullanılması düzenleyen hukuk pratikleri olarak ifade edilebilir. Nükleer hukuk, ulusal anayasalar içerisinde yer alması, avantaj-felaket temelli düzenlemeler içermesi, ticari, akademik, politik ve birey seviyesinde düzenlemeleri kapsaması ve son olarak da iyonize olmuş radyasyon ve radyoaktif maddelerin kullanılması sorunu ortaya çıkmış radyoaktivitenin hukuki zemininin ortaya çıkması konusu ile ilgili 4 başlıkta kodifiye olmayı ifade etmektedir2 . Uluslararası nükleer hukuk ise, nükleer güvenliğin uluslararası yasal çerçevesini, nükleer ve radyo aktif maddelerin uluslararası taşınmasını, nükleer felaketlerin tazmini konusunu, nükleer risklerin sigortalama işlemlerini ve radyolojik güvenlik temelli konuları düzenleyen uluslararası hukuk pratikleri olarak kısaca tanımlanabilir. Bu açıdan sigortala konusu nükleer hukuk konusunun önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.
Bu bağlamda Türkiye’nin uluslararası sözleşmeler ve teamüller çerçeveli bir nükleer hukuki alt yapı konusunun oluşması da değerli bir konudur. Çünkü nükleer enerji hem çevresel hem insancıl hem de güvenlik konularında büyük bir hukuki sorumluluğu da beraberinde getirmektedir. Özellikle uluslararası hukuk nükleer enerji konusunda önemli düzenlemeler ve yaptırımlar içermektedir. Bu yüzden hem taraf olunan uluslararası sözleşmelerin nükleer enerjiye sahip devletlere yüklediği sorumluluklar hem de muhtemel bir nükleer enerji sorununda karşılaşılacak tazminat, yaptırım vs. gibi durumlar için alt yapısı sağlam, Türkiye’nin jeo-politik, teknolojik, ekonomik şartlarına da uygun bir nükleer hukuki alt yapının oluşturulması hayatidir.
