Nietzsche, Modern Devlet ve İdeoloji

Nietzsche, The Modern State and Ideology

Elif KÜZECİ

Nietzsche, akademik kurallarla örtüşmeyen üslubu ve çelişkili fikirleriyle en tartışmalı düşünürlerden biri olmayı sürdürmektedir. Ancak Nietzsche aynı zamanda, farklı alanlarda verimli bir tartışma zemini oluşturmuş en etkili düşünürlerinden de biridir. Bu makalede, Nietzsche’nin modern devlet eleştirisini sunmak amaçlanmaktadır. Bu kapsamda ilk önce Nietzsche’nin genel olarak modern düşünce, özel olarak da modern devlete ilişkin görüşlerinin hareket noktaları saptanmaya çalışılacaktır. Ardından siyasal ideolojilere ilişkin görüşleri, 20. yüzyıla şekil vermiş üç ideoloji açısından değerlendirilecektir: faşizm, sosyalizm ve liberalizm. Bu bölüm Nietzsche’nin, özellikle modernleşmeye ilişkin keskin eleştirisinden kimi zaman birbiri ile bağdaşmayan akımların da yararlandığını ortaya koymaktadır. Son bölümde ise sosyal bilimler alanının oldukça tartışmalı kavramlarından biri olan postmodernizm ile Nieztsche’nin görüşlerinin kesişim noktaları incelenecektir. Bu değerlendirmenin, Nietzsche’nin eleştirisinin modern devlete ilişkin güncel tartışmalara sağladığı alanı saptamaya yardımcı olacağı görüşündeyiz.

Nietzsche, Devlet Kuramı, Modern Devlet, İdeoloji, Modernleşme.

Nietzsche has been still being one of the most controversial thinkers with his paradoxical thoughts and non-academic style of writing. Nevertheless, he is also one of the most influential thinkers of the last century whose thoughts provide a fruitful discussion ground for different disciplines. In this article, it is aimed to present his criticism on the modern state. In this context, initially it is aimed to determine the main constituents of Nietzsche’s thoughts, generally on modern thought and specifically on the modern state. Subsequently his viewpoint on ideologies, will be analysed with regards to three ideologies that gave shape to the mind-sets of the 20th century: Fascism, socialism and liberalism. This chapter also demonstrates that his sharp criticism on modernisation sometimes has been associated with antipodal movements. In the final chapter, the relation between Nietzsche’s philosophy and, highly contentious concept of social sciences, postmodernism will be investigated. In our point of view, this analyse provides a contribution to present how Nietzsche’s criticism paves the way to the contemporary discussions on the modern state.

Nietzsche, Theory of the State, Modern State, Ideology, Modernisation.

Giriş

Nietzsche modern çağlara ilişkin pek çok sorunu kavrama, anlamlandırma ve onlarla baş etme yolunda, bu çabaya girişenlere ışık tutan-ya da onları kışkırtan-görüşler ortaya koymuştur¹ . Edebiyat, siyaset, sanat ya da psikoloji Nietzsche’nin görüşlerinin yer bulduğu alanlardan yalnızca bir kaçıdır. Bu alanlarda kimi zaman birbirine zıt ideolojileri, fikirleri savunanların dahi Nietzsche’yi coşkuyla övdüğü ya da öfkeyle yerdiği görülebilir. Anarşistler, faşistler, varoluşçular, postmodernistler ve diğerleri uçta olmayı, “uçurumları” seven bu düşünüre kucak açmış, ondan etkilendiklerini ve yararlandıklarını dile getirmişlerdir. Thomas Mann² , D.H. Lawrence³ , Karl Jaspers⁴ , Martin Heidegger⁵ , Michel Foucault⁶ , Sigmund Freud⁷ , Alfred Adler⁸ , Albert Camus⁹ , Salvador Dali¹⁰ , Wassily Kandinsky¹¹ çeşitli açılardan Nietzsche’nin düşüncelerini değerlendirenlerden yalnızca bir kaçıdır.

Elbette adının uzunca bir süre insanlık dışı uygulamalarla anıldığı da not düşülmelidir. 2. Dünya Savaşı sırasında ve öncesinde Nasyonal Sosyalistler Nietzsche’nin “üstinsan” kavramını çarpıtıp onu ırkçılığın kuramcısı olarak göstermişlerdir. Bu nedenle belirtilen dönemde Nietzsche’ye olan ilgi azalmış, ancak sonradan özellikle Walter Kaufmann’ın “filozof, psikolog ve Hıristiyanlık karşıtı” olarak Nietzsche yorumlarının da etkisiyle yeniden ilgi görmeye başlamıştır¹² .

Nietzsche’nin farklı disiplinlerden, kimi zaman birbirine zıt-ya da kıyasıya rekabet halindeki-fikirleri benimsemiş kişilerce, her dönem hatırlanan bir filozof olması, anlattıkları yanında anlatım şeklinden de kaynaklanır. Görüşleri geniş bir alanı kaplar. Modernitenin getirdiklerine “insanca, pek insanca” bir bakıştır bu. Bu bakışın aktarımı ise yoruma elverişlidir. Robinson, Nietzsche’nin bitmek bilmeyen popülaritesinin kaynağını şöyle açıklamıştır: