Büyük Göktürk Hükümdarı Bilge Kağan ve Eski Türk Orta-Asya Kamu Hukuku’ndaki Yeri

The Great Kok-Turk Sovereign Bilge Khan and His Status in the Ancient Turkish
 Middle-Asian Public Law

Aybars PAMİR

Dünya siyasî tarihinin gelmiş geçmiş en önemli hükümdarlarından biri olan Bilge Kağan küçük yaşlardan itibaren devlet hizmetindeki başarılarıyla sivrilmiş ve Göktürk Devleti’ne en parlak dönemini yaşatmıştır. Orhun Yazıtları’nda Bilge Kağan’ın milleti için büyük fedakârlıklarda bulunduğu yazılıdır. Kağan, kazandığı başarılarda kardeşi Kültegin ve veziri Tonyukuk’un büyük desteğini görmüş, ancak kendisinden sonra güçlü hükümdarların gelmemesi nedeniyle Göktürk Devleti kısa sürede parçalanmıştır.

Bilge Kağan, Göktürk Devleti, Kültegin, Tonyukuk, Orhun Yazıtları.

Bilge Khan who was one of the most important sovereigns of the World’s Political History became sharply pointed for the functions of state by his early ages and brought the most powerful term to the Kok-turk State. In Orhun Monuments, it was written that Bilge Khan showed great self-sacrifice to his nation. The Khan got grand support of Kultegin (his brother) and Tonyukuk (his primeminister) in his success, but because of not coming strong sovereigns after him, Kok-turk State ended in a short time.

Bilge Khan, Kok-turk State, Kultegin, Tonyuquq, Orhun Monuments.

Giriş

Tarih boyunca çok sayıda devlet kurmuş ve yaşatmış olan Türkler, dünya tarihine damga vurmuş çok sayıda hükümdara da sahip olmuşlardır. Bu hükümdarlar içinde özel bir yeri olan Bilge Kağan’ın ismi hemen hemen herkes tarafından bilinmektedir. Bu ünlü hükümdar, II. Göktürk Devleti’nin kurucusu Kutluk (İlteriş) Kağan’ın oğludur ve tahtı amcası Kapgan Kağan’ın ölümünden sonra almıştır.

Eski Orta-Asya Türk devletleri, başlarında bulunan hükümdarlar eğer güçlü kişilik gösterebiliyorlarsa ayakta kalabiliyor, aksi halde kolayca çözülüyorlardı. Bu açıdan, Orta-Asya’da kurulan Türk devletlerinin hükümdarlarından saygın kişiliği ve otoritesiyle sivrilebilen çok fazla sayıda hükümdarın adını verebilmek mümkün olamamaktadır. Bilge Kağan, bu sayılan nitelikleri kişiliğinde birleştirebilen ender sayıdaki hükümdarlardan biri olmuştur. Üstün kişisel özellikleri daha çocuk denilebilecek yaşta fark edilen Bilge, Kapgan Kağan döneminde Şadlık konumuna getirilmiş, kağanlığına kadarki devrede kardeşi Kültegin ve ünlü vezir Tonyukuk’un yardımlarıyla savaş alanlarında büyük başarılar kazanmıştır. Kapgan Kağan’ın ölümünden sonra elde ettiği kağanlığı sırasında da devlet yönetimindeki üstün katkıları devam eden Bilge Kağan, performansıyla Çinliler üzerinde bile olumlu tesir bırakmıştır.

Makalemizde, Bilge Kağan’ın yaşamı Kapgan Kağan dönemindeki görevinden başlayarak, kağan olduğu dönemi de kapsayacak şekilde gayet ayrıntılı bir biçimde ele alınmış, anılan dönemlerde giriştiği savaşlar ve Orta-Asya kavimlerini Göktürk egemenliği altında birleştirmesi konuları dönemin başlıca kaynakları sayılan Çin kaynakları ve Orhun Yazıtları’ndaki ifadelerin ışığı altında açıklanmaya çalışılmıştır. Ancak, Çin kaynakları incelenirken, bu kaynakların kimi zaman tarafsız olamadıkları gerçeği göz önünde bulundurulmuş, bu kaynaklar ve Orhun Yazıtları’ndaki ifadeler arasında bir karşılaştırma yapabilme olanağı sunulmuştur.