Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Boş Çek Defterinin veya Yaprağının
 Zayi Olması Halinde Başvurulabilecek
 Hukuki Yollar

Legal Ways to Apply for Loss of Blank Checkbook or Its Sheets

Mustafa YAVUZ

Çek, ülkemizde yaygın olarak kullanılan önemli bir ödeme aracıdır. Ticari hayatın olağan akışı içinde boş ve imzasız çek defteri ve yapraklarından bazıları kaybolmakta veya çalınabilmektedir. Söz konusu boş çeklerin kötü niyetli kişilerce doldurulmak suretiyle piyasaya sürülmesi günümüzde karşılaşılan bir durumdur. Ayrıca, boş çek yaprağı bankaya iade edilemediği için çek hesabının kapatılmasında, hesap üzerindeki ipoteğin kaldırılmasında veya teminatın serbest bırakılmasında ya da yeni çek defterinin alınmasında sorunlar yaşanmaktadır. Bahsi geçen durum ise çek hesabı sahiplerinin mağdur olmasına neden olmaktadır. Ancak, mevzuatta boş ve imzasız çek yaprağının zayi olması halinde yapılması gerekenlere dair herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu husus çek sahiplerinin mağduriyetini daha da ağırlaştırmaktadır. İşte bu çalışmada, boş çek defterinin veya yaprağının zayi olması halinde başvurulabilecek hukuki yollar ile anılan konuda mevzuatta yapılabilecek düzenlemeler tüm yönleriyle ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

Çek, Boş Çek Yaprağı, Zayi Olma, Muhatap Banka, İptal Davası.

Check is an important means of payment widely used in our country. In the ordinary course of business life, blank and unsigned checkbooks and some of their sheets are lost or stolen. The utter of these blank checks into the market by people with bad intentions is a current situation at the present time. In addition, there are problems in closing the check account, removing the mortgage on the account or releasing the security or receiving the new checkbook since the blank checkbook sheet cannot be returned to the bank. The said situation causes checkbook owners suffer. However, there is no regulation in the legislation on what should be done in the case of blank and unsigned checkbook sheets are lost. This further aggravates the victimization of check holders. In this study, legal ways to apply for loss of blank checkbook or its sheets are evaluated and any regulations those can be approached in the said legislations are considered in all respects.

Check, Blank Check Sheet, Loss, Drawee Bank, Suit of Cancellation.

Giriş

Çek, ticari hayatta en çok kullanılan kambiyo senetlerinden biridir. Zira çek, para yerine geçen bir ödeme aracı olmasının ötesinde, senede göre daha güvenlikli, cezai yaptırımlarla da korunan bir kıymetli evraktır. Bu kapsamda çek, “üzerinde yazılı belirli tutarda bir paranın hamiline ya da belli bir kişiye veya emrine ödenmesi için bankaya hitaben yazılan bir ödeme emri” şeklinde tanımlanabilir. Dolayısıyla çek, bir kredi aracı değil; bir ödeme aracıdır.1

Çekin ticari ortamda etkin bir şekilde kullanılmasına bağlı olarak uygulamada, gerek çek alacaklısı gerek çek sahibi açısından çeşitli hukuki sorunlar gündeme gelebilmektedir. Bu sorunlardan biri de, boş çek defterinin (koçanının) veya defterdeki çek yapraklarından bazılarının kaybolmak veya çalınmak suretiyle zayi olmasıdır. Kaybolan veya çalınan boş çek yaprağının kötü niyetli üçüncü kişilerin eline geçmesi, bunlar tarafından doldurularak kullanılması ve piyasaya sürülmesi ihtimal dâhilindedir.

Boş çek yaprağının zayi olması halinde ne yapılacağına ilişkin olarak, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda2 (TTK) ve 5941 sayılı Çek Kanununda3 (ÇekK) herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Konuya ilişkin Yüksek Yargı tarafından verilen kararlar da, mevcut kanuni boşluğu doldurmaktan uzaktır. Ancak, bu durum, ticari hayatta birbiriyle ilintili birçok sorunun ortaya çıkmasına ve çek hesabı sahibinin ağır mağduriyetler yaşamasına sebep olacak niteliktedir.

İşte bu çalışmada, yargı kararları ve öğretideki görüşler ışığında, boş çek defterinin veya yaprağının zayi olması halinde başvurulabilecek hukuki yollar tüm yönleriyle ele alınmış ve konuya ilişkin görüşlerimiz açıklanmıştır.

I. Boş Çek Yaprağının Zayi Olması

“Zayi” ibaresi, Arapça bir kelime olup; Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlüğünde4 kaybolma, yitme, kayıp şeklinde açıklanmıştır. Hukuksal terim olarak zayi, mutlak ve nispi anlamda zayi olmak üzere iki açıdan ele alınmaktadır. Mutlak anlamda zayi halinde, boş çek yaprağının ibraz edilmesi herkes açısından imkânsızdır. Örneğin senedin yanması veya yırtılması gibi. Nispi anlamda zayi durumunda ise çek yaprağını, sadece çek sahibi ibraz edemez. Başkalarının ise çeke zilyet olma ihtimali vardır. Çekin çalınması ve kaybedilmesi hallerinde nispi anlamda zayi söz konusu olmaktadır.

Öte yandan, tüm kanuni unsurları ihtiva ederek imzalanmış ve tedavüle sokulmuş bir çekin zayi olması halinde nasıl hareket edileceği TTK’da detaylı olarak düzenlenmiştir. Nitekim anılan Kanunun 818’inci maddesinde yapılan atıf dolayısıyla, çekler hakkında da uygulanan aynı Kanunun 757’nci ve devamı maddelere göre, sahip olduğu çekin iradesi dışında elinden çıkması durumunda hamil, söz konusu çekin iptalini mahkemeden isteyebilir. Hamil bu kapsamda önleyici önlem olarak muhatap bankanın çeki ödemekten menedilmesini de talep edebilir.

Ancak, ilerleyen bölümlerde yer verildiği üzere Yüksek Yargı, TTK’nın söz konusu hükümlerinin, imzasız ve boş çek yaprağının zayi olması halinde uygulanmasını kabul etmemektedir. Böyle bir durumla karşılaşılması halinde neler yapılabileceği hususu ise bir sonraki bölümde açıklanmıştır.

II. Boş Çek Yaprağının Zayi Olması

Gerçek ve tüzel kişi tacirler ile tacir olmayan kişiler, bankalarda çek hesabı açtırarak ticari faaliyetlerinde çek kullanabilirler. Çek defterleri, ancak bankalarca bastırılır; dolayısıyla bankalar dışında başka kişiler ya da kuruluşlar çek defteri bastırıp dağıtamaz. Bankacılık uygulamasında, banka tarafından bastırılan çekler, imza karşılığında çek hesabı sahibine teslim edilir. Teslim edilen çek defterindeki yaprakların her biri için sistem kaydı oluşturulur ve bu kayıt üzerinden çekler takip edilir. Söz konusu çeklerin bankanın ödemekle zorunlu olduğu tutar kadar kısmı ya çek hesabı sahibi tarafından nakit olarak hesaba depo edilir ya da bu tutar kadar gayri nakdi kredi açılır.5

Buradan hareketle, boş ve imzasız çek defterinin veya yaprağının, çek hesabı sahibinin, rızası dışında herhangi bir şekilde elinden çıkması (kaybolma, çalınma veya zorla alınma gibi) halinde, bu hususu muhatap bankaya (çeklerin alındığı banka şubesine) gecikmeksizin en çabuk şekilde bildirmesi gerekir. Her ne kadar, belirtilen durumun varlığı halinde bankaya bildirimde bulunulacağına ilişkin mevzuatta bir düzenleme yoksa da, ilgili çek yapraklarının kaybedildiğine veya çalındığına dair bankanın haberdar edilmesi önemlidir. Bu noktada bildirimin, başka yollarla yapılmış olsa dahi, ayrıca noter vasıtasıyla ihtarname gönderilmek suretiyle de yapılması ispat hukuku açısından gereklidir.

Ayrıca, boş çek defteri veya çek yaprağı hırsızlık sonucunda çalındığı takdirde durum, güvenlik makamlarına mutlaka bildirilmeli ve düzenlenen tutanakta çalınan boş çek yapraklarına ilişkin ayrıntılı bilgilere yer verilmelidir. Hırsızlık nedeniyle çek yaprağının zayi olması halinde bankaya yapılacak bildirime, yetkili makamlarca tutulan belgelerin eklenmesi uygun olur.

Öte yandan, TTK m.780/1-f gereğince, çekte bulunması gereken zorunlu unsurlardan biri de düzenleyenin (keşidecinin) imzasıdır. Dolayısıyla, boş çeki çalanların, bu çekleri kullanabilmesi için, öncelikle imzalaması gerekir. Aynı durum, çeklerin kaybedilmesi ve bunların üçüncü bir kişi tarafından bulunması halinde de geçerlidir. İşte bankaya yapılan bildirim bu noktada önem kazanmaktadır.

Nitekim çek hesabının açılışında hesap sahibi veya hesap sahibinin tüzel kişi olması halinde yetkilileri bankaya imza örnekleri vermekte ve bu imza örnekleri banka tarafından muhafaza edilmektedir. Dolayısıyla, boş çeklerin zayi olduğuna ilişkin başvuru yapılması, anılan çeklerin sahte olarak imzalanması sonrasında bankaya ibraz edildiği takdirde, çek üzerindeki imzanın banka yetkililerince daha dikkatli bir şekilde incelenmesini ve karşılaştırma yapılmasını sağlayacaktır.

Sahteliğin çıplak gözle bakıldığında anlaşılması halinde bankanın, çeklerin karşılığını ödememesi gerekir. Keza boş matbu çek yapraklarının zayi edilmesinden sonra üçüncü kişiler tarafından doldurulması halinde sahte bir çek söz konusudur. Sahte imzayla düzenlenen çekten dolayı geçersizlik defi ise herkese karşı ileri sürülebilir. Çek hesabı sahibi de çekleri kendisinin imzalamadığına ve boş olarak zayi olduğuna dair bankaya sarih ve yazılı bir beyanda bulunmuştur. TTK’nın 812’nci maddesinde yer alan, “Sahte veya tahrif edilmiş bir çeki ödemiş olmasından doğan zarar muhataba ait olur; meğerki, senette düzenleyen olarak gösterilen kişiye, kendisine verilen çek defterini iyi saklamamış olması gibi bir kusurun yüklenmesi mümkün olsun.” hükmü uyarınca da, sahte veya tahrif edilmiş bir çekin ödenmiş olmasından doğan zarar muhatap bankaya aittir. Böyle bir durumla karşılaşması halinde, bankanın konu hakkında çek hesabı sahibini ve/veya adli makamları bilgilendirmesi uygun düşer. Uygulamada, bu nitelikteki çeklerin arkasında banka yetkililerince şerh de düşülebilmektedir.