Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyeleri ile Başkanın Bilgi Alma ve İnceleme Hakları

Rights to be Informed and Examination of Members and Chairman of the Board of Directors in a Joint Stock Company

Soner ALTAŞ

Yönetim kurulu, anonim şirketin idare ve temsil organı olarak, kendisine verilen görevlerin ve yetkilerin kullanımında birtakım kararlar alıp talimatlar verir. Bu yetki ve görevlerin doğurduğu ağır sorumluluğun bir gereği olarak, yönetim kurulu üyelerinin, şirketin işleri ve gidişatı hakkında bilgi almaları ve gerektiğinde inceleme yapmaları gerekir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu anonim şirketin yönetim kuruluna ilişkin radikal birçok yenilik yanında, yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme haklarına ilişkin de köklü değişiklikler getirmiş, hatta yönetim kurulu başkanının dahi bu konudaki hakları ve yetkileri açık bir şekilde düzenlenmiştir. Bu çalışmada, 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu uyarınca anonim şirket yönetim kurulu üyeleri ile başkanının bilgi edinme ve inceleme hakları ele alınmaktadır.

Anonim Şirket, Yönetim Kurulu Üyeleri, Yönetim Kurulu Başkanı, Bilgi Alma Hakkı, İnceleme Hakkı, Ticaret Mahkemesi.

Board of directors, as the administrative and representative body of a joint stock company, takes decisions and gives orders when exercising the duties and powers vested in by laws. In order to fulfill these responsibilities and duties, members of the board of directors should get information about the company’s business and its progress and, if necessary, conduct an examination. The Turkish Commercial Code with no 6102 not only brings radical changes in the structure of the board of directors of a joint stock company but also makes fundamental changes in the rights of members of the board of directors on getting information and examination. Even the rights and authorities of the chairman of the board of directors in this regard are clearly regulated by the Code. In this study, we aim to explain the rights of being informed and examination of the members and chairman of the board of directors of a joint stock company under the terms of the new Turkish Commercial Code with no 6102.

Joint Stock Company, Members of the Board of Directors, Chairman of the Board of Directors, Right of Being Informed, Right of Examination, Commercial Court.

I. Giriş

Anonim şirket, yönetim kurulu tarafından idare ve temsil edilir. Yönetim kurulu üyeleri, yükümlülüklerini yerine getirirken ve yetkilerini kullanırken, çeşitli kararlar alırlar, sözlü ve yazılı bir talimat verirler¹. Ağır ve kapsamlı sorumluluğunun bir gereği olarak her yönetim kurulu üyesinin şirketin bütün işleri ve işlemleri hakkında bilgi almak hakkı vardır. Bu hak aynı zamanda üyenin güvenirliliğine ve özenine bırakılmış bulunan yönetim görevinin ve şirket ile üye arasındaki ilişkinin gereğidir. Bilgilendirilen üye yönetebilir ve doğru zamanda, doğru kararı alabilir² . Bu yönüyle, bilgi alma ve inceleme, yönetim kurulu üyeleri açısından hak olmanın yanında yükümlülük olarak da değerlendirilebilir. Zira, bilgi alma ve inceleme hakkı ile üyelerin sorumlulukları arasında doğrudan bir ilişki mevcut olup, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluktan kurtulması, bu hakkın ve yükümlülüğün yerine getirilmiş olmasına bağlıdır³ . Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 331’inci maddesinde, “İdare meclisi toplantılarında azalar, şirketi temsile ve şirket işlerini görmeye memur olan kimselerden işlerin gidişi veya muayyen bazı işler hakkında izahat istemek hakkını haizdirler. İdare meclisi, defter ve dosyaların kendisine ibrazına dahi karar verebilir.” hükmüne yer verilerek, yönetim kurulu üyelerinin bilgi edinme ve inceleme hakkı genel olarak düzenlenmiş, herhangi bir kurala yer verilmemiştir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu⁴ (TTK⁵ )’nda ise, anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme haklarına ilişkin köklü değişikliklere ve yeniliklere yer verilmiş, hatta yönetim kurulu başkanının dahi bu konudaki hakları ve yetkileri açık bir şekilde düzenlenmiştir. Böylece, TTK, bireysel olarak yönetim kurulu üyelerine kapsamlı şekilde bilgi alma ve inceleme hakkı tanımıştır⁶ . TTK’da yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakları, yönetim kurulu toplantısında ve toplantı dışında olmak üzere, eski Kanuna kıyasla daha ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır⁷ . İşte bu çalışmada, 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu uyarınca anonim şirket yönetim kurulu üyeleri ile başkanının bilgi edinme ve inceleme hakları üzerinde durulmaktadır.

II. Yönetim Kurulu Üyelerinin Bilgi Alma ve İnceleme Hakları

Yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakları, TTK’nın 392’nci maddesinde düzenlenmiştir. Anılan maddenin birinci fıkrasında, bu hak, “her yönetim kurulu üyesi şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteyebilir, soru sorabilir, inceleme yapabilir.” hükmüyle açıkça belirtilmiş, maddede yönetim kurulu üyelerinin bireysel olarak bilgi alma ve inceleme hakkı ise “yönetim kurulu toplantısında” ve “yönetim kurulu toplantısı dışında” olmak üzere ayrı kurallara bağlanmıştır. Üyelerin toplantı esnasında bilgi alma ve inceleme hakkı kanunda sınırsız; toplantı dışında ise sınırlı olarak düzenlenmiştir. Şirketin defter ve dosyalarının üyeler tarafından incelenmesi ise belirli bir prosedüre bağlanmıştır⁸ .

Çalışmamızda, Kanundaki ayrıma bağlı kalınarak, yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakkı iki ayrı başlık altında izah edilmiştir.

TTK’nın 392’nci maddesinde yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakları kademeli bir şekilde düzenlenmiştir. Anılan maddenin ilk fıkrasına göre, yönetim kurulu üyelerinden her biri şirketin tüm işleri ve işlemleri hakkında bilgi isteme, soru sorma ve inceleme yapma hakkına sahiptir. Bir üyenin istediği, herhangi bir defter, defter kaydı, sözleşme, yazışma veya belgenin yönetim kuruluna getirtilmesi, kurulca veya üyeler tarafından incelenmesi ve tartışılması ya da herhangi bir konu ile ilgili yöneticiden veya çalışandan bilgi alınması reddedilemez.

Yönetim kurulu üyelerine tanınan bu hak, yönetim kurulunda oylama yapılarak reddedilemeyeceği gibi, oylama yapılmadan da reddi mümkün değildir. Üyeye verilecek bilgi ayrıntılı, amaca uygun ve istenileni karşılar nitelikte olmalıdır. Üye bilgiyi -kural olarak- yönetim kurulu toplantısında alır; yoksa doğrudan yöneticileri çağırarak veya onlara başvurarak bilgi isteyemez. Bilgi alma hakkı şirket işleri ve işlemleri ile sınırlı olup, özel işleri kapsamaz; ancak özel işler şirket işleri ve işlemleri ile ilgili veya bağlantılı olduğu takdirde bunlar hakkında da bilgi alabilir⁹ .

Anılan hak, yönetim kuruluna “kurul” olarak değil, üyelik sıfatı sebebiyle her üyenin kişiliğine tanınmıştır; bu nedenle kişinin yönetim kurulu üyeliğinden ayrılması ile birlikte anılan hakkı da son bulur. Ayrıca, bilgi alma ve inceleme hakkından, sadece seçilmiş yönetim kurulu üyeleri yararlanabileceğinden, fiilî yönetim kurulu üyelerinin anılan haktan faydalanması mümkün değildir. Yönetim kurulu üyeleri arasında eşitliğin sağlanması amacıyla, bir üyeye verilen bilgilerin -kanımızca talep etmeleri halinde- diğer üyelere de verilmesi gerekir veya gelecek yönetim kurulu toplantısında söz konusu bilgilerin açıklanması gerekir¹⁰ .

TTK’da alınacak bilginin niteliği ve özellikle “gizli”, “şirket sırrı” olması ile ilgili açık bir sınır getirilmemiştir. Bunun sebepleri düzenlemenin gerekçesinde belirtilmiştir. Birinci sebep şudur: Güvenilmeyen bir kişi yönetim kurulu üyesi seçilmemeli, seçilmişse uzaklaştırılmalıdır. İkincisi, TTK’nın 369’uncu maddesinde, “şirketin menfaatlerinin” gözetilmesi de vurgulanarak ağır bir özen yükümünün getirilmiş olması ve özen yükümünün sorumlulukla doğrudan ilgili bulunması ve ayrıca bilgi sızdırmanın cezaî yaptırıma bağlanmasıdır. Hukukî ve cezaî yaptırımlar yeterince caydırıcı kabul edilmelidir. Üçüncü sebep ise, somut olayın özelliği, istenilen bilginin verilmemesini gerekli kılıyorsa yönetim kurulu başkanının tedbir talebiyle mahkemeye başvurabilmesidir. Yönetim kurulu üyesinin görevinin güvene dayalı olduğuna ilişkin temel düşünce, yaptığı işin niteliği ve önemi ve nihayet yüklendiği sorumluluk ve sorumluluğa bağlı hukukî ve cezaî yaptırımlar ondan bir bilginin saklanmasını ve esirgenmesini haklı gösteremez¹¹ .

Pulaşlı, yönetim kurulu üyelerine tanınan geniş kapsamlı bilgi alma ve inceleme hakkının beş hususla sınırlı olduğunu belirtmektedir. Bunlar, görev sınırı, orantılılık ilkesi sınırı, çıkar çatışması sınırı, hakkın kötüye kullanılması sınırı ile işletme veya ticarî sır sınırıdır.