Disiplin Soruşturmasında 
Kanunilik İlkesi

Legality Principle at Disciplinary Inquiry

Sibel CAN

Kamu hizmetlerinin gerektiği gibi işlemesini sağlamak amacıyla kamu personeline yönelik olarak düzenlenen disiplin kurallarına aykırı davranış disiplin soruşturması gerektirmektedir. Disiplin soruşturmasının özü itibariyle ceza yargılamasından farklı olması ceza ve ceza muhakemesi hukuku ilkelerinin disiplin hukukunda tamamen geçersiz olduğu anlamına gelmemektedir. Aksine bu ilkelerin amacına uygun düştüğü ölçüde disiplin soruşturmalarında da uygulanması gerekmektedir. Bu anlamda ceza hukukunun en önemli ilkelerinden biri olan ve birey hak ve özgürlüklerinin korunmasının güvencesini teşkil eden kanunilik ilkesinin disiplin suç ve cezaları açısından ne denli geçerli olduğunun tespiti önem arz etmektedir.

Disiplin Soruşturması, Ceza Yargılaması, Kanunilik İlkesi, Kamu Personeli, Kamu Hizmeti.

Any behavior contrary to the disciplinary rules which have been prepared towards civil servants in order to ensure public services run smoothly, requires disciplinary inquiry. In essence, disciplinary inquiry is different from the criminal procedure, doesn’t have the meaning that the criminal and criminal justice law principles are completely invalid in the disciplinary law. On the contrary, it must be applied to the disciplinary inquiry to the extent that these principles are appropriate for the purpose. In this sense, it is important to determine the degree of the validity of the legality principle which is one of the most important principles of criminal law and constitutes the safeguard of the protection of individual rights and freedoms, in terms of disciplinary offences and punishments.

Disciplinary Inquiry, Criminal Prosecution, Legality Principle, Civil Servant, Public Service.

Giriş

Kamu personellerinin birlikte icra ettikleri kamu hizmetlerinin gereği gibi yerine getirilebilmesi, mesleksel yaşamlarında ortaya çıkan ve çalıştıkları kurumun düzenine aykırı çatışmaların önlenmesi ve giderilmesi için birtakım disiplin kuralları uygulanmaktadır. Bu kuralları ihlal eden kamu personeli hakkında disiplin soruşturması yürütülür ve şartların uygun olması halinde disiplin cezası verilir.

Disiplin cezaları, ceza hukuku anlamında “ceza” niteliğine sahip değildir. İki yaptırım türü arasında pek çok açıdan fark bulunmaktadır. Dolayısıyla, bir eyleme ceza kanunu hükümlerine göre bir ceza verilmesi, aynı eylem hakkında bir disiplin kovuşturması yapılmasına ve disiplin cezası verilmesine engel değildir. Bu anlamda, genel olarak disiplin soruşturması ile ceza kovuşturmasının bağımsızlığı ilkesi kabul edilmiştir.

Her ne kadar disiplin soruşturması ile ceza kovuşturmasının bağımsızlığı kabul edilmiş olsa bile ceza ve ceza muhakemesi hukukunun temel ilkelerinin disiplin cezalarının amacına uygun düştüğü ölçüde, disiplin soruşturmalarında da uygulanması gerekmektedir. Çalışmada genel olarak disiplin soruşturması ve hâkim olan ilkeler üzerinde durulduktan sonra, ceza hukukunun en temel ilkelerinden birisi olan “suçta ve cezada kanunilik” ilkesinin disiplin soruşturması açısından geçerli olup olmadığını açıklanmaya çalışılmıştır.

I. Genel Olarak Disiplin Soruşturması

Fransızca kökenli olan disiplin sözcüğü, sıkıdüzen yöntem, yol, yordam anlamlarına gelmektedir¹ . Hukuk biliminde disiplin, bir topluluğun yasalarına ve düzenle ilgili yazılı veya yazısız kurallarına titizlikle ve özenle uyulması durumunu ifade eder² . Bir diğer tanıma göre ise disiplin, bir kamu kurumunda çalışanlara uygulanma zorunluluğu bulunan kuralların ve yükümlülüklerin tamamıdır³ .

Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacıyla kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurtiçinde veya yurtdışında yerine getirmeyenlere, uyulması zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladıkları işleri yapanlara uygulanacak cezai müeyyidenin hukuka uygun olması ve gerçeğin şüpheye yer vermeyecek tarzda ortaya konularak tespiti amacıyla disiplin soruşturması yapılır⁴ .

İdare hukuku anlamında disiplin soruşturması, disiplin suçu nedeniyle memur hakkında yürütülen soruşturmayı⁵ ; disiplin suçu ise, memurun göreviyle ilgili kusurlu bir fiili ifade eder⁶ . Başka bir deyişle disiplin suçu, memurların görevlerinde veya görevleri dolayısıyla işlenen hatalar ve kusurlar veya meslek şerefine ve vakarına uymayan kusurlu hareketlerdir⁷ .

Onar'ın deyimiyle disiplin cezası, “Memurun mesleki hayat ve vazifesinde görülen yolsuzluklara karşı, kendisine tatbik edilen bir kısım zecri müeyyidelerdir”⁸. Devlet Memurları Kanunu m.124/2'ye göre de disiplin cezası tanımlanabilir. Buna göre, “Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin Devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurt içinde veya dışında yerine getirmeyenlere, uyulmasını zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladığı işleri yapanlara durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre ...” uygulanan yaptırımdır⁹ .

Çağlayan'a göre ise, idare hukuku alanında disiplin denildiğinde, kamu görevlilerinin meslekleri ile ilgili olarak hukuk kurallarınca öngörülen yükümlülükleri yerine getirmekte veya yasaklardan kaçınmakta işledikleri kusurlar için öngörülen müeyyideler anlaşılmaktadır¹⁰ .

İdare hukuku anlamında devlet memuru, kendisine kamu hizmeti tevdi edilen ve daimi olarak idare kadroları ve hiyerarşisi içinde bulunan kimsedir¹¹ . Bu kişilerin disiplin sorumluluğuyla ilgili olarak yapılan soruşturmanın amacı noktasında değişik görüşler ileri sürülmüştür. Öğretide Örücü'ye göre, memur disiplin soruşturmasının esas amacı ferdin ve grubun olumlu yanını kuvvetlendirmek ve desteklemektir. Disiplin hareketlerinin iki gayesi olmalıdır. İlki kabul edilmiş çalışma ve davranış standartları bakımından memurları teşvik, hatırlatma ve bilgi vermedir. İkincisi ise, kurallara uymayan bir azınlığın davranış standartlarına gereksiz bir tesirde bulunmasını önlemektir¹² .

Günal'a göre, disiplin cezaları, amme veya hususi hukuk müesseselerinin iyi bir şekilde işleyebilmelerini temin ve bir disiplin ruhunun hâkimiyetini bunların faaliyetlerinde yaratabilmek, bunun ihlali halinde de müeyyidelendirmek gayesine yönelmiştir¹³ .

Tortop'a göre, disiplin cezalarının amacı, kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak ve devlet memurları için oluşturulan çalışma düzenini korumaktır. Bu amaç doğrultusunda idarenin aldığı hukuksal ve yönetsel önlemler ve uygulamalar disiplin rejimini meydana getirir. Bu rejimin amacı, kamu personelinin meslek hayatını, görev sırasındaki kişisel davranışlarını ilgilendiren ve kamu hizmetlerinin hukuksal kurallara, statülere ve kamu menfaatlerine uygun olarak işlemesini sağlamaktır¹⁴ .