Eser Sözleşmesinde Yüklenicinin Cezai Şart Sorumluluğu
The Penal Clause Liability of Contractor in the Contract of Construction
Mehmet Özgür AVCI
Eser sözleşmesinde yüklenicinin edimi açısından kararlaştırılan cezai şartın türünün ve buna bağlı olarak talep şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediğinin tereddüde yer vermeyecek şekilde belirlenmesi gerekmektedir. İş sahibinin arzu ettiği sonuca uygun cezai şarta yer vermesi sözleşmenin kurulması aşamasında önem arz etmektedir. Yüklenicinin temerrüdü halinde iş sahibi, arzu ettiği sonuca uygun olarak belirlemiş olduğu cezai şartın elde edilebilmesini sağlayan seçimlik hakkı kullanmalıdır. Tercih edilen seçimlik hakkın yanlış olması iş sahibini cezai şart alacağından mahrum bırakabilmektedir.
Eser Sözleşmesi, Cezai Şart, Yüklenicinin Temerrüdü, Seçimlik Hak.
In the contract of construction, it is necessary to determine the type of the penal clause determined in terms of the contractor’s performance and in such a way that the demand conditions have been realized. The inclusion of the penal clause in the favor of the business owner is important in the establishment of the contract. In the default of the Contractor, the business owner should use the alternative right which provides the penal clause that he/she has determined in accordance with the desired result. The fact that the preferred alternative right is wrong may deprive the business owner of the penal clause.
Contract of Construction, Penal Clause, Default of the Contractor, Alternative Right.
I. Genel Olarak
818 sayılı Mülga Borçlar Kanunu m.158 vd. “cezai şart” kavramını kullanmış, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu m.179 vd. ise “ceza koşulu” kavramı tercih edilmiştir.
Cezai şart borçlunun, borcunu hiç veya gereği gibi ifa etmediği takdirde alacaklıya karşı ifa etmeyi önceden taahhüt ettiği edim olarak tanımlanabilir1 . Bu nedenle cezai şart, asıl borca bağlı olarak ve ancak bu borcun ihlali ile doğabilecek olan fer’i bir edimdir. Borçlu cezai şart ödemeyi taahhüt etmişse, artık alacaklı herhangi bir zarara uğradığını iddia etmek veya zararının varlığını ve kapsamını ispat etmek zorunda kalmaksızın kararlaştırılan cezai şartı elde etme imkanı bulmaktadır. Cezai şart, borcun ihlali halinde verilmesi gereken, önceden kararlaştırılmış kesin miktarlı (maktu) bir tazminattır. Cezai şartın kararlaştırılabilmesi için asıl borcun mahiyeti önemli değildir; bir verme borcu kadar, yapma veya yapmama borçlarında da cezai şart kararlaştırılabilir2 .
Cezai şartın esas itibariyle iki temel amacı bulunmaktadır. Bunlardan biri, borçluyu ifaya zorlamak ve böylece asıl borcun ifasını teminat altına almak; diğeri de borcun ifa edilmemesinden doğacak zararı önceden ve götürü şekilde tespit etmektir. Bu iki temel amacı dışında, cezai şartın diğer bir amacı da, ifayı engelleyen cezai şartta (dönme cezasında) borçlunun cezai şartı ödemek suretiyle sözleşmeden kolayca dönmesini sağlamaktır3 .
Cezai şarta ilişkin düzenlemelerin en sıklıkla görüldüğü sözleşmelerden biri de eser sözleşmesidir. Eser sözleşmelerinde yüklenicinin edimi açısından cezai şart kararlaştırılmakta ancak kararlaştırılan bu cezai şartın türünün tespitinde sözleşmenin yeterli açıklıkta olmaması sebebiyle zorluklar yaşanmaktadır. Bununla birlikte sözleşmeden cezai şartın hangi türünün kararlaştırıldığı açıkça anlaşılsa dahi bu cezai şartın talep koşullarının gerçekleşip geçekleşmediği de üzerinde önemle durulması gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yüklenicinin temerrüdü halinde iş sahibinin tercih etmiş olduğu seçimlik hakka göre cezai şartı talep hakkı ortadan kalkabilmektedir. Eser sözleşmesinden kaynaklanan cezai şartın tahsiline ilişkin davaların sıklıkla yanlış açıldığı böylece iş sahibinin cezai şart alacağından mahrum kaldığı görülmektedir. Bu sebeple, TBK m.125 kapsamında konunun yargı kararları ışığında değerlendirilmesi gerekmektedir.
II. Cezai Şartın Türleri
Cezai şart, seçimlik cezai şart, ifaya eklenen cezai şart ve ifa yerine cezai şart (dönme cezası) olarak üçe ayrılmaktadır.
1. Seçimlik cezai şart: TBK. m.179/f.1’e göre; “Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir”.
