Kazakistan Cumhuriyeti Yargı Sistemi

Judicial System the Republic of Kazakhstan

Emin HÜSEYİNOĞLU,Murat ERDEM

Kazakistan Cumhuriyeti yargı sisteminin içerik ve özellikleri ekseninde, Kazakistan yazılı mevzuatı çerçevesinde yaptığımız bu çalışmada amaç, yargı sistemlerinin farkındalığını ve etkileşimini arttırmaktır. Yargı birliği sistemini esas alan Kazakistan Cumhuriyeti, mahkemelerin yapısı ve işlevi ile yargılamaya katılan süjeleri, sistem dinamikleri etrafında şekillendirmiştir. Mahkeme dışı uyuşmazlık yolları olan tahkim ve arabuluculuk kurumları yargı sistemlerinin genelinde düzenlenen hususlar etrafında mevzuatta yerini almıştır.

Kazakistan Cumhuriyeti, Kazakistan, Kazakistan Yargı Sistemi, Kazakistan Mahkemeleri ve Yargılama.

Within the context of the content and characteristics of the judicial system of the Republic of Kazakhstan, the aim of this study is to increase the awareness and interaction of judicial systems. The Republic of Kazakhstan, which is based on the judicial consensus system, has shaped the structure and function of the courts and the subjects involved in the judiciary around the system dynamics. Arbitration and mediation institutions, which are non-judicial ways of conflict, have taken place in the legislation around the issues regulated throughout the judicial systems.

The Republic of Kazakhstan, Kazakhstan, Kazakhstan Judicial System, Kazakhstan Courts and Judgment.

Giriş

Kazakistan Cumhuriyeti¹, yönetim şekli başkanlık (Cumhurbaşkanlığı) olan demokratik, sosyal ve üniter bir hukuk devlettir (AY m.1/1, m.2/1). Kazakistan Cumhuriyetinde resmi dil Kazakça’dır. Devlet kurumlarında ve yerel yönetim birimlerinde Kazakça’nın yanında resmi dil olarak Rusça da kullanılır (AY m.7/1, 2). Kazakistan Cumhuriyeti idari açıdan; ondört idari eyalet (Oblast), iki idari bölgeden (Astana, Almatı) oluşmaktadır² . Başkenti Astana’dır (AY m.2/3). Kazakistan Cumhuriyetinde, yasama, yürütme ve yargı erkleri kuvvetler ayrılığı ilkesine göre düzenleme altına alınmıştır. Kazakistan Cumhuriyetinde devlet gücü, Başkan, Parlamento (Meclis ve Senato), Hükümet ve mahkemeler tarafından kullanılır (AY m.40, m.50/1, m.64, m.75 vd.). Kazakistan, normlar hiyerarşi ile yönetilen³ bir devlettir (AY m.62/7, m.69/3). Kazakistan Anayasasının⁴ altıncı bölümünün 71’inci ilâ 74’üncü maddelerinde, Anayasa Konseyi hüküm altına alınmıştır. 75’inci ilâ 84’üncü maddelerini kapsayan yedinci bölüm “Mahkemeler ve Adalet” başlığında; Kazakistan Cumhuriyeti adına yargı yetkisinin bağımsız mahkemelerin tekelinde olduğu, yargı yetkisinin medeni, ceza ve kanunlarla belirlenmiş diğer yargılama usulleriyle kullanılacağı, kanunla öngörülen durumlarda ceza yargılamasının jürinin katılımıyla gerçekleştirileceği, mahkemelerin “Kazakistan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi, yerel mahkemeler ve kanunla kurulan diğer mahkemelerden” oluşacağı, kanunilik, kanuni hâkim güvencesi, hâkim olabilmenin şartları, hâkimlerin bağımsızlığı ve teminatı, hâkimlerin yargılanma izni, hâkimin yargılamada uyması gereken adalet ilkeleri, masumiyet karinesi, aynı suçtan birden fazla ceza verilemeyeceği, ilgilinin rızası olmadan yargı kararının değiştirilemeyeceği, hukuki dinlenilme hakkı, lehe kanun ilkesi ve geçmişe yürümezlik, aile mensubu ve din görevlisi olma gerekçesiyle tanıklıktan çekinme hakkı, “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi, hukuka aykırı delillerin geçersizliği, savunma hakkı, ceza hukukunda kıyas yasağı, adalet ilkelerinin yargılama hâkimini bağlayacağı, hâkimlikle bağdaşmayan işler, mahkemelerin finansmanı, hâkimlere konut temini, Anayasa Konseyine mahkemenin itiraz yolu, Yüksek Mahkemenin yapısı ve görevleri ile savcılık kurumu düzenlenmiştir.

Çalışmamızın kapsamı; mahkemeler ve yargı ile ilgili diğer organlar, yargılamada görev alan kişiler (süjeler) ile mahkeme dışı uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden oluşacaktır.

I. Mahkemeler ve Yargı ile İlgili Diğer Organlar

Kazakistan Cumhuriyeti yargı sistemi, Kazakistan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi, Kazakistan Cumhuriyeti Anayasası ve kanun uyarınca kurulmuş yerel ve diğer mahkemelerden oluşmaktadır⁵ . Herhangi bir isimle özel ve olağanüstü mahkemelerin kurulmasına izin verilmez. Yerel mahkemeler şunlardan oluşmaktadır:

a. Bölge ve eşdeğer mahkemeler (Cumhuriyet başkenti şehir mahkemesi, Cumhuriyet niteliğindeki şehirlerin şehir mahkemeleri),

b. İlçe ve eşdeğer mahkemeler (şehir mahkemesi, ilçeler arası mahkeme),

c. Özel mahkemeler (askeri, finansal, ekonomik, idari, çocuk işleri ve diğerleri) dahil olmak üzere Kazakistan Cumhuriyeti'nde başka mahkemeler kurulabilir⁶ . Özel mahkemeler, Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı tarafından bölge veya ilçe mahkemesi statüsüyle oluşturulur.