Anonim Ortaklıkta İmtiyazlı Paylar

Privileged Shares in Joint Stock Companies

Nuran Rabia TOLA

Anonim ortaklıkta hakların ve borçların kaynağı paydır. Pay sahipleri, sahip oldukları pay oranı ile anonim ortaklıkta söz sahibi olabilmektedirler. Anonim ortaklıkta kural olarak pay sahipleri arasında nispi eşitlik söz konusudur. Bu eşitliğin belli pay sahipleri arasında bozulması, paylara bir takım ayrıcalıklar tanınarak mümkün kılınabilir. Tanınan bu ayrıcalıklar, payda imtiyaz konusunu gündeme getirmektedir. Pay sahiplerine, esas sözleşmeye konulacak hükümlerle nispi eşitlik ilkesinden sapılarak imtiyazlar sağlanabilir. İmtiyaz paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkıdır.

Çalışmamızda anonim ortaklıkta imtiyazlı pay kavramının hangi anlama geldiği detaylı bir şekilde ele alınmıştır. İmtiyazlı payların, pay sahiplerine ne gibi ayrıcalıklar sağladığı ve bu ayrıcalıkların haklarda nasıl karşılık bulduğu örneklerle açıklanmıştır. Son olarak imtiyazlı pay sahiplerinin bu haklarını nasıl koruyacakları da ele alınan bir diğer konu başlığı olmuştur.

Pay, İmtiyaz, Oransallık, Esas Sözleşme.

The rights and shares in joint stock companies and the source of the debt. Shareholders can have a say in an incorporated partnership with the share they have. It is the relative equality among shareholders said in a joint stock corporation as a rule. The distortion of this equation between certain shareholders can be made possible by recognizing certain privileges on the shares. Recognized these privileges brings up the topic concession denominator. Privileges may be granted to shareholders by deviating from the principle of relative equality by the provisions to be put in the original contract. The privilege share is the right to be granted a superior right that is granted or a new share that is not foreseen in its law.

In our work, the concept of privileged share in anonymous partnership has been dealt with in detail. The privileged shares are explained with examples of what privileges they provide to shareholders and how these privileges correspond to the rights. Finally, there was another topic on how to protect these rights of privileged shareholders.

Shares, Privileges, proportionality, Articles of Association.

1. İmtiyazlı Pay

Anonim ortaklıklarda pay sahipleri getirdikleri sermeye oranıyla hak sahibi olurlar. Pay sahipleri kuruluş aşamasında koymayı taahhüt ettikleri ya da sermaye artırımında tescil edilen sermaye payı kadar ortaklık içerisinde haklardan yararlanırlar. Kural bu olmakla birlikte, paylar arasında bir takım farklılıklar yaratılarak pay sahiplerinin anonim ortaklık içerisindeki konumları ve haklardan yararlanma oranları değiştirilebilir. Yaratılan farklılıklar esas sözleşmeye konulan imtiyazlar sayesinde olmaktadır. Anonim ortaklıkta her pay kural olarak sahibine eşit haklar ve yetkiler sağlar. Ancak bu eşitlik mutlak olmayıp paylar arası eşitlik temelinde nispi eşitliktir. Anonim ortaklıklarda esas sözleşmeye konulacak hükümlerle nispi eşitlik ilkesinden sapılarak imtiyazlar sağlanabilir. Aşağıda açıklanacak olan imtiyaz kavramı, katı bir sermaye ortaklığı olan anonim ortaklıklarda son derece önemli ve hak sahiplerinin ortaklık içerisinde nasıl konumlandırıldıkları ile de yakından ilgilidir. Esas itibarıyla 6102 sayılı TTK’da yer alan şekli ile paya tanınan imtiyazlar istisna olarak pay sahiplerine de tanınabilir.

İmtiyaz Arapça kökenli bir kelime olup sözlük anlamıyla başkalarına tanınmayan özel, kişisel hak veya şart, ayrıcalık şeklinde tanımlanmıştır¹ . TTK m. 478/2. fıkrasında imtiyaz; kar payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkı gibi haklarda, paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkı olarak tanımlanmıştır. Kanundaki tanıma göre, imtiyaz paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkıdır.

Kanuni tanımda yer alan paya tanının üstün ifadesi adi paya nazaran üstünlük şeklinde anlaşılmalıdır. Adi pay ise herhangi bir imtiyaz tanınmayan pay olarak tanımlanabilir² . Bu bağlamda imtiyazlı paylar için esas olan üstünlük adi paya nazaran üstünlüktür³ . Kanunun gerekçesinde de benzer bir ifadeye yer verilerek “"üstün" sözcüğüne hiyerarşik üstünlük anlamı verilmemelidir. Bu sözcük imtiyazlı payların adî paylara nazaran daha fazla pay sahipliği hakları sağladığını ifade eder.” şeklinde açıklanmıştır⁴ .

Gerekçede de açıklandığı üzere imtiyaz adi paylara nazaran üstünlük olduğu için paylar arası eşitliği bozar. Bu konuda Tekinalp şu şekilde bir örnek vererek konuyu açıklığa kavuşturmuştur. Mesela, A grubu adi paylara nazaran %4, B grubu %5 daha fazla kar veriyorsa ikisi de imtiyazlıdır. Ancak A ile B payları arasındaki üstünlük kardan yararlanma yönünden bozuktur⁵ .

İmtiyaz aşağıda özellikleri açıklanacağı üzere paya tanınır. Ancak kanuni tanımda “öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkı” şeklindeki ifade imtiyazın tanımını genişletmiştir. Kanunda yer almayan bir hak yaratılarak ya da esas sözleşmede yer alan hakların içeriği değiştirilerek imtiyaz tanınması da yeni pay sahipliği hakkını oluşturur⁶ . Bu konuda doktrinde görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Tekinalp yeni pay sahipliği hakkının imtiyaz olarak tanınmasının TTK’nın 340. maddesine⁷ aykırılık oluşturmadığını imtiyazın zaten paylar arası eşitliği bozduğunu ve bu kuraldan sapma olduğunu ifade etmekte iken Moroğlu ise m. 340 ile m. 478/2. fıkrasının birbiriyle çelişki oluşturduğunu ifade etmektedir⁸ . Kanaatimizce, paylara imtiyaz tanınması paylar arası eşitliği bozmadığı gibi anonim ortaklıklarda oransallık ilkesinin de bir gereğidir. Kanunun yazım tekniğinde bir çelişki var ise de, bu imtiyazlı payların esas sözleşme ile tanınması gerçeğini ortadan kaldırmamaktadır.

İmtiyazlar kural olarak paya tanınır. Bu durum TTK m. 478’in gerekçesinde de imtiyaz kişiye değil, paya tanınabilir şeklinde açıklanmıştır. Payın senede bağlanıp bağlanmamasının bir önemi bulunmamaktadır. Paylar çıplak pay şeklinde dahi olsa imtiyaz tanınabilir. Kanun koyucu payın şekli açısından imtiyazlar için herhangi bir ayırım yapmamıştır⁹ . İmtiyaz paya sıkı şekilde bağlanmış olup payın herhangi bir şekilde devredilmesi durumunda imtiyazlar da devredilmiş olur¹⁰ . Kanunda imtiyazların tanınacağı pay sayısı konusunda bir sınırlama yapılmadığından, birden çok paya tanınabileceği gibi tek bir paya ya da pay grubuna da tanınabilir¹¹ . İmtiyazın paya tanınacağı kuralına istisna sayılabilecek olan TTK m. 360 olup, TTK m. 478/2. fıkrası da 360. madde hükmü saklıdır şeklinde ifade edilerek pay gruplarına, özellik ve nitelikleriyle belli bir grup oluşturan pay sahiplerine ya da azlığa imtiyaz tanınabileceğini öngörmüştür¹² . İmtiyaz sahibi lehine oransallık ilkesinden sapılarak paya bağlanır.