Mücbir Sebeplerden Dolayı İfa Edilmeyen
 Paket Tur Sözleşmelerinde Tüketicinin 
Talep Hakları

Consumer Rights in Failure to Perform Package Tour Contracts
 Due to Force Majuere

İsmail AYDIN

İnsanoğlunun içinde yaşadığı dünyadan haberdar olmak istemesi ve keşfetme arzusu ilk insandan bugüne kadar var olmuş bir duygudur. Yaşadığımız dönemdeki teknolojik imkanların verdiği kolaylıkla bu duygunun peşinden gitmek daha konforlu ve güvenli şekilde gerçekleşmektedir. Seyahatlerin daha kolay gerçekleşmesi ve insanın gittiği yabancı yerlerde daha iyi hizmet almasını temin etmek amacıyla seyahat acentesi vasıtasıyla gitmesi daha uygun olmaktadır. Seyahat acenteleri, müşterilerine para karşılığı birden fazla edimi sunarak seyahatlerinin rahat ve güzel geçmesi için yardımcı olmaktadır. Seyahat acenteleri mesleklerini icra ederken bazı edimlerini yerine getiremez ise müşterilerinin hakları tehlikeye girecektir. Bazı durumlarda her iki taraftan da kaynaklanmayan nedenlerle sözleşmenin ifası imkansız hale gelebilmektedir. Bu durumda ne olacağı, tüketicinin edimini ifa etmiş olması durumunda bunu nasıl geri alabileceği konusu problem teşkil etmektedir. Kanun koyucu problemlerin yaşanmasını önlemek amacıyla çeşitli düzenlemeler getirmiş ve her iki tarafın da mağduriyetini gidermeyi amaçlamıştır. Çalışmamızda Türk Hukukunda tarafların sorumluluğuna ilişkin düzenlemeler doktrin tarafından ileri sürülen görüşler ve Yargıtay kararları ışığında incelenmiştir.

Paket Tur Sözleşmeleri, Tüketici, Seyahat Acenteleri, Mücbir Sebep, Beklenmeyen Hal, Sözleşmenin Feshi.

The desire to be informed of the world that human beings live in, is a feeling that has existed from the first human beings to this day. It is easier and safer to pursue this feeling with the ease of the technological possibilities of the time we live. It is better to go with a travel agency to make travel easier and get better service in foreign places where people are going. Travel agencies offer clients more than one alternative to help having comfortable and beautiful travel. If travel agencies do not perform their acts while performing their profession, the rights of the customers will be imperiled. In some cases, it can be impossible for the contract to be performed for reasons those are not caused by both parties. In this situation, what will happen and how to get it back, if the consumer has performed the act, pose a problem. The legislator has made various regulations in order to prevent these problems and aim to eliminate suffering on both sides. In this study, the arrangements for the responsibilities of the parties in Turkish Law were examined in the consideration of the opinions put forward by the doctrine and decisions of the Supreme Court.

Package Tour Contracts, Consumer, Force Majeure, Travel Agency, Unexpected Condition, Termination of Contract.

I. Giriş

Ülkemiz, hem yerli hem yabancı turizm açısından potansiyeli yüksek ülkelerden biridir. Yalnızca 2017 yılında ülkemizde turizme harcanan para 26 milyar doların üzerindedir.¹ Bacasız sanayi olarak adlandırılan turizm sektöründe kısa süreli seyahatlerin yanı sıra bilhassa uzun süreli seyahatlerde kişinin seyahat için ulaşım dışında konaklama, yeme, içme ve kültürel faaliyetler gibi bazı diğer hizmetlere de ihtiyacı olacaktır. Bunların her birini ayrı ayrı satın alması çok masraflı olacağından, bu hizmetleri birbirine uygun şekilde ve daha uygun fiyatlarla bir araya getiren acenteler sayesinde yapılacak yolculuk daha kolay ve ekonomik anlamda daha az masraflı şekilde gerçekleşmektedir.

Ekonomik olarak avantajlı olmasından kaynaklı birçok tüketici erken rezervasyon yaptırmak suretiyle ilerde yapacağı tatili çok önceden satın almaktadır. Günümüz dünyasında herkesin ve her şeyin çok hızlı ilerlemesinden dolayı, uzun vadeli planlara uymak her zaman mümkün olmayabilir. Bununla birlikte bazı zamanlarda, tüketici uzun süre sonrasına planladığı tatili elinde olmayan sebeplerle yapamayacağı gibi; seyahat acenteleri de vaat ettiği hizmetleri kendisine yüklenemeyen sebeplerle yerine getiremeyebilir. Özellikle ülkemiz gündemi düşünüldüğünde, 3 Kasım 2019’da yapılması planlanan seçimlerin alınan kararlar neticesinde 24 Haziran 2018 e çekilmesi suretiyle yaz tatili için yapılan tatil planlarının ertelenmesi gündeme gelmiştir. Bunun gibi tarafların elinde olmayan ve öngörülemeyen sebeplerin varlığı halinde tüketicilerin ve seyahat acentelerinin menfaatlerini dengede tutacak şekilde çözümler öngörülmesi gerekmektedir.

Bu çalışmamızın ilk bölümünde, konunun daha iyi anlaşılabilmesi için bazı temel kavramların açıklanması yapılacaktır. Bu kapsamda paket tur sözleşmelerinin özelliklerine ve mücbir sebebin ne olduğu konusuna değinilecektir. İkinci bölümde ise, paket tur sözleşmesinin mücbir sebep nedeniyle yerine getirilememesi halinde tarafların sorumluluğu konusu incelenecektir.

II. Temel Kavramlar

Yasal mevzuat bakımından kanunkoyucunun paket tur sözleşmeleri olarak nitelendirdiği sözleşmelere doktrinde çeşitli farklı nitelendirmelerde yapılmıştır.² Bunlardan bazıları gezi sözleşmesi³ , seyahat düzenleme sözleşmesidir.⁴ Çalışmamızda uygulamada daha sık kullanılmasından dolayı paket tur sözleşmeleri terimini tercih ediyoruz.

Paket tur sözleşmeleri TKHK’nın 51’inci maddesinde ve Paket Tur Yönetmeliğinin 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde tanımlanmıştır. Buna göre paket tur sözleşmeleri; paket tur düzenleyicileri veya aracıları tarafından ulaştırma, konaklama ve başka turizm hizmetlerinden en az ikisinin birlikte, her şeyin dâhil olduğu fiyatla satıldığı veya satımının vaat edildiği ve hizmetin yirmi dört saatten uzun bir süreyi kapsadığı veya gecelik konaklamayı içerdiği sözleşmelerdir.

Kanunda yer alan tanım göz önüne alındığında paket tur sözleşmesinin dört unsuru olduğu söylenebilir. Bunlar; edimlerin bütünlüğü unsuru, asli edimlerin bileşimi unsuru, ücret unsuru, süre unsurudur.

Paket tur sözleşmesinde edimlerin bütünlüğü unsurundan bahsedilebilmesi için en az iki asli edimin birlikte sunulması gereklidir.⁵ Buna göre, ulaştırma veya konaklama hizmetlerinin ikisinin bulunması halinde bu unsurun gerçekleştiği kabul edilecektir. Bununla beraber ulaştırma ve konaklama hizmetlerinden birinin varlığı ile bunlara bağlı olmayan turizm hizmetlerinden birinin varlığı halinde⁶ de paket tur sözleşmesinin varlığından söz edilebilecekken ulaştırma ve konaklama hizmetlerinin bulunmadığı sözleşmeler bu kapsama alınmayacaktır.⁷ Ulaştırma ve konaklama dışında bunlara bağlı olmayan turizm hareketlerine gezi, gösteri, rehberlik, spor müsabakası izlettirme gibi faaliyetler örnek olarak gösterilebilir.⁸ Bununla birlikte, bir asli edimin yanında asıl edime bağlı bir yan edim olması durumunda edimlerin bütünlüğü ilkesinin gerçekleşmediği kabul edilmektedir. Örneğin, tren ile yapılan bir ulaştırma hizmetinde tüketicinin trenin yataklı vagonundan yararlandırılması gibi.⁹

Paket tur sözleşmesinin konusu olacak en az iki asli edim aynı zamanda bir bütün halinde tüketiciye sunulmalıdır. Buna asli edimlerin birbiriyle birleşimi unsuru denmektedir.¹⁰ Buna göre, bu hizmetler birbirinden bağımsız ve ayrı olarak ifa ediliyor ise paket tur sözleşmesi gündeme gelmeyecektir. Çoğu durumda bu hizmetler paket turu düzenleyen tarafından bizzat ifa edilmemektedir. Ancak burada önemli olan husus, asli edimlerin bir program dahilinde tüketiciye sunulmasıdır.

TKHK’nın 51’inci maddesinin birinci fıkrasında “her şeyin dâhil olduğu fiyatla satıldığı veya satımının vaat edildiği” ibaresinden tüketicinin aldığı hizmetler karşısında tek bir götürü ücret ödeyeceği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte doktrinde, bu unsurun zorunlu olup olmadığı hususunda tartışmalar bulunmakla birlikte, çoğunluk görüşü bu unsurun zorunlu olmadığı ve bu ifadenin paket tur düzenleyenin daha sonrasında dürüstlük kuralına aykırı şekilde arttırmalar yapamayacağı şeklinde anlaşılması gerektiği yönündedir.¹¹

Bir paket turdan bahsedilebilmesi için, kanunkoyucu bu seyahatin en az 24 saat sürmesi veya en azından bir gece konaklamayı ihtiva etmesi gerektiği yönünde hüküm öngörmüştür. Bir turun, yalnızca yirmi dört saatten fazla olması yahut yirmi dört saatten az olsa bile gece konaklaması hizmetini sunması halinde bu unsur gerçekleşmiş sayılacaktır. Ancak bazı durumlarda, turun yirmi dört saatten az planlanmış olması, ancak programın yirmi dört saati aşması halinde bu unsurun gerçekleştiği kabul edilemez. Buna göre günübirlik (gece konaklamasız) yirmi dört saatten az süren turlar için koruma TKHK bakımından değil, genel hükümler çerçevesinde sağlanabilecektir.

Paket tur sözleşmelerinin hukuki niteliği konusunda da farklı görüşler mevcuttur. Bazı görüşlere göre, bu sözleşme karma sözleşme¹² olarak kabul edilmesi gerekirken, diğer görüşlere göre bu sözleşme suigeneris¹³ bir sözleşmedir. Tarafların edimleri dikkate alındığında karma sözleşmeler kapsamında kombine sözleşme olduğunun kabulü gerekmektedir. Çünkü burada bir taraf birden fazla farklı edimi gerçekleştirirken; diğer taraf, yalnızca para vermekle yükümlüdür.¹⁴

Paket tur sözleşmeleri, PTY m. 8’e göre yazılı olması yahut mesafeli olarak sözleşme kuruluyor ise Yönetmelik kapsamında yapılan bilgilendirmelerin, en az on iki punto büyüklüğünde, anlaşılabilir bir dilde, açık, sade ve okunabilir bir şekilde düzenlenmesi ve bunların bir örneğinin kâğıt üzerinde veya kalıcı veri saklayıcısı ile katılımcıya verilmesi zorunludur.¹⁵

Paket tur sözleşmelerinin tarafları genel olarak paket turu düzenleyen ve tüketiciden oluşmaktadır. Bu kişiler haricinde bağımsız hizmet sağlayıcılarda sözleşmenin tarafı olmamakla birlikte, genel hizmet ilişkisi bakımından açıklanmaya muhtaçtır. PTY’nin 4’üncü maddesinde bu kişiler tanımlanmıştır. Buna göre;

“ç) Katılımcı: Herhangi bir paket turu satın alan veya almayı taahhüt eden, adına ya da lehine bir paket tur satın alınan veya satın alınması taahhüt edilen veya kendisine bir paket tur sözleşmesi devredilen tüketiciyi,

d) Paket tur aracısı: Paket tur düzenleyicileri tarafından hazırlanmış olan paket turları satışa sunan gerçek veya tüzel kişiyi,

e) Paket tur düzenleyicisi: Paket turları düzenleyen ve bu turları kendisi veya aracısı vasıtasıyla satışa sunan gerçek veya tüzel kişiyi” ifade eder.

Daha önceki düzenlemeler kapsamında paket turu satın alan kişinin tüketici olduğu kabul edilirken, üçüncü kişiler adına paket turu satın alan ve tüketicinin yanında tura katılanların hukuki durumu tartışmalı idi.¹⁶ Ancak yeni düzenlemeyle, paket turu satın alma şartı kalkmış tura katılan kişide hukuki koruma bakımından paket turu satın alan ile aynı düzeye getirilmiştir. TKHK m. 51/9’da, ticari veya mesleki faaliyetleri çerçevesinde paket tur hizmetinden faydalanan kişilerde tüketici olarak kabul edileceği öngörülmüştür.¹⁷

Sözleşmenin diğer tarafı paket tur düzenleyenlerdir. Maddede yapılan tanım gereği düzenleyenler gerçek veya tüzel kişileri ifade etse de genelde bunlar seyahat acenteleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Seyahat acenteleri ise SAY m. 4/1-(ğ)’de tanımlanmıştır. Buna göre seyahat acentesi, kâr amacı ile turistlere, turizmle ilgili bilgiler vermeye, paket turları ve turları oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence sağlayan hizmetleri görmeye yetkili olan, oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acenteleri vasıtasıyla pazarlayabilen ticarî kuruluşu ifade etmektedir.¹⁸

Paket tur düzenleyicisi, tüketicinin ödeyeceği götürü ücret karşılığında, paket turu bir bütün halinde ve kendi sorumluluğu altında ifa etmeyi taahhüt eden kişidir.¹⁹

Paket tur aracısı, paket tura bağlı hizmetleri bizzat yerine getirmemekte, sadece paket tur sözleşmelerinin yapılmasında aracılık faaliyetinde bulunmaktadır. Bu nedenle, paket turun yerine getirilmemesi halinde herhangi bir sorumluluğu bulunmamakta yalnızca tüketiciyi özenli şekilde paket tur hakkında bilgilendirmek ve aydınlatmakla yükümlüdür.

Paket tur düzenleyen, paket tur kapsamında tüketiciye sunacağı hizmetleri bizzat ifa etmek zorunda olmayıp bu hizmetleri farklı sağlayıcılardan temin edebilmektedir. Bu durumda, paket tur düzenleyenin hizmet aldığı bu kişiler, paket tur düzenleyenin ifa yardımcısı konumunda olmaktadırlar.²⁰