Denetimli Serbestliğin Ortaya Çıkışı ve Karşılaştırmalı Hukuktaki Gelişim Süreci

Hakan A. YAVUZ

Bu çalışmada, 19. Yüzyılda hürriyeti bağlayıcı cezaların olumsuz etkilerinin görülmesinin ardından gelişen; suçluların rehabilitasyonu, iyileştirilmesi ve topluma kazandırılması şeklindeki cezanın çağdaş amaçlarını gerçekleştirmenin bir aracı olarak ortaya çıkan denetimli serbestliğin ortaya çıkışı ve karşılaştırmalı hukuktaki gelişim süreci anlatılmaktadır.

Denetimli Serbestlik, Ceza Adalet Sistemi, Ceza Yaptırımı, Ceza İnfaz Hukuku.

In this study, the emergence of probation and its development process in the comparative law which arised as a mean of carrying out the contemporary aims of the punishment such as rehabilitation, recovery and reintegration in to the society of the convicts and developed after the observation the negative effects of the punishments deprivating the liberty in the 19th century is discussed.

Probation, Criminal Justice System, Criminal Sanction, Criminal Execution Law.

I. GİRİŞ

19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren cezanın amaçları ve nitelikleri hakkında yeni görüşler ve uygulamalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Hürriyeti bağlayıcı cezaların önem kazandığı bu tarihlerde geleneksel cezaların uygulamada iyi sonuç vermediği, suçluları uslandırmak bakımından yeterli etkiyi yapmadığı anlaşılmış ve infaz rejimlerinde, suçluların iyileştirilmesi ve topluma kazandırılması amacıyla değişiklikler yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bununla birlikte yapılan bilimsel araştırmaların sonuçları ve suçluların kişilikleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olunması, suçlu hakkındaki geleneksel görüşlerde değişikliği zorunlu kılmıştır. Suçlu, salt bir haksız eylemin faili olmaktan çıkartılıp; sosyal, psikolojik ve psikiyatrik sebeplerin bir kurbanı olarak ele alınmaya başlanmış; bunun sonucunda da suç niteliğindeki eylemler karşılığında uygulanacak yaptırımların insanileştirilmesinin yolları aranmıştır.¹ Denetimli serbestlik, hürriyeti bağlayıcı cezaların olumsuz etkilerinin görülmesinin ardından, suçluların ıslahı, iyileştirilmesi ve topluma kazandırılması şeklinde gelişen cezanın çağdaş amaçlarını gerçekleştirmenin bir aracı olarak kökenleri yüzyıllar öncesine dayanan bir ceza adalet anlayışı olarak ortaya çıkmıştır.²

Denetimli serbestlik, İngilizce’de genellikle “probation” kelimesiyle ifade edilmektedir³; “kanıtlama ve deneme süreci” anlamına gelen bu sözcüğün kökeni Latince’deki ispat etmek, kanıtlamak, denemek anlamına gelen “probare”⁴, “probatio”⁵ ve “probatum”⁶ kelimelerine dayanmaktadır. Probation kelimesi esasen Hıristiyanlık dininden kaynaklanan esasların uygulandığı kilise ortamında hayat bulmuştur. Katolik mezhebi, kelimeyi dini gruplarda görev isteyen adayların tabi tutulduğu süreci karşılamak için kullanırken; Protestanlık mezhebinde adayların resmi papazlık hakkını bekledikleri dönemi ifade etmek için kullanılmıştır.⁷ Kelimenin ceza adalet sisteminin bir parçası olarak kullanılması 19. Yüzyılın ortalarına rastlamaktadır.

Modern anlamıyla kullanılan denetimli serbestlik kavramının ortaya çıkış sürecine bakıldığında ise; kavramın ilk zamanlarda sanık hakkında yapılan yargılamanın veya hükmün şartlı olarak ertelenmesini ifade etmek için kullanıldığı, ancak zamanla ceza adalet sürecinin herhangi bir aşamasında, ilgilinin belirli bir denetim programı kapsamında, bir görevlinin gözetimi altında toplum içinde serbest bırakılmasına ilişkin sürece işaret eden bir anlama gelecek şekilde genişlediği görülmektedir.⁸