6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununda Anonim Şirketlere Hâkim Olan Sui generis İlkelerin ABD Model Business Corporation ACT ile Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi

Turkish Commercial Code Numbered 6102 as Compared
With USA Model Business Corporation Act

Mustafa Raşit BOYRAZ

Türk hukukunda anonim şirketler diğer şirket türlerinden farklı düzenlenmiş ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (“TTK”) anonim şirketler için ayırt edici nitelikte birtakım sui generis ilkeler öngörülmüştür. Bu özelliklerden anonim olma (TTK md.329), emredici hükümler ilkesi (md.340) ve eşit işlem ilkesi (md.357) TTK’da açıkça düzenlenmiş olsa da sermayenin korunması ilkesi ve sınırlı sorumluluk ilkeleri TTK’da açıkça zikredilmemiş olup bu ilkelerin varlığı Kanun’un farklı maddelerindeki düzenlemelerden yola çıkılarak kabul edilmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde ise American Bar Association tarafından şirketler hukukuna ilişkin eyaletler arası farklılıkları gidermek amacıyla Model Business Corporation Act (“MBCA”) hazırlanmıştır. Söz konusu model kanun, kodifikasyon çalışmalarının nitelikli bir örneği olarak görülmekte ve farklı eyaletlerin şirketler hukuku düzenlemelerinde etkili olmaktadır. MBCA’te TTK’daki sui generis ilkelerin bazılarına Türk hukukundakine benzer şekillerde yer verilmekle birlikte emredici hükümler ilkesi Model Kanun’da yer almamaktadır.

Anonim Şirket, Emredici Hükümler İlkesi, Eşit İşlem İlkesi, Sermayenin Korunması İlkesi, Sınırlı Sorumluluk İlkesi.

In Turkish Law, corporations are regulated differently in comparison to the other type of companies and some sui generis principles are enacted via Turkish Code of Commerce numbered 6102 (“TCC”). Some of these principles are clearly pointed out in the TCC i.e. being anonymous (TCC Art. 329), principle of imperative provisions (Art. 340) and principle of equal treatment (Art. 357). Conversely, some other principles are not clearly stated in the TCC but they are inferred from various articles of TCC i.e. principle of capital maintenance and principle of limited liability.

On the other hand, the Model Business Corporation Act (“MBCA”) has been prepared by American Bar Association in order to uniform different regulations on business corporations among different states. The model act is deemed as a qualified example of codification studies and it has been affecting company law regulations of different states. Even though some of these sui generis principles are similarly regulated in MBCA and TCC, the principle of imperative provisions cannot be observed in MBCA.

Corporation, Principle of Imperative Provisions, Principle of Equal Treatment, Principle of Capital Maintenance, Principle of Limited Liability.

Giriş

Türk hukukunun şirketlere ilişkin düzenlemelerindeki yeknesaklığa karşın Amerika Birleşik Devletleri’nde bir federal devlet olunması nedeniyle şirketler hukuku düzenlemeleri eyaletler arasında farklılık göstermekte ve Amerikan Anayasası’nda öngörülen sınırlara uyulmak koşuluyla her bir federe devlet, kendisini ilgilendiren konularda farklı düzenlemeler yapabilmektedir.¹ Bununla birlikte Amerikan hukukunda şirketler için kuruluş yeri teorisi kabul edilmiş ve her şirkete kurulduğu eyaletin hukukunun uygulanması ilkesi kabul edilmiştir.² Bu durum ise eyaletler arasında bir yarışa neden olmuş ve şirketler hukuku düzenlemeleri, bazı eyaletleri yatırımcılar için cazibe merkezine dönüştürmüştür.³ Şu an için bu yarışta elde ettiği galibiyetin yanı sıra vergi uygulamasına vâkıf olan ve daha liberal uygulamaları tercih eden yargıçları nedeniyle fiili şirketler hukuku Delaware eyaletinin şirketler hukuku düzenlemesi olarak gözükse de⁴ American Bar Association tarafından hazırlanan MBCA ile ortak bir anonim şirketler hukuku meydana getirme çabası bulunmaktadır. Söz konusu model kanun, 32 federe devlet ve District of Columbia tarafından kabul edilerek iç hukuklarına aktarılmış durumdadır.⁵

Delaware şirketler hukukunun sağlamış olduğu avantajlar nedeniyle Fortune 500’de yer alan büyük Amerikan şirketlerinin %60’ından fazlası şirket kurulumu için Delaware eyaletini tercih etmiş ve oranın hukukuna tabi olmuştur.⁶ Her ne kadar Amerikan eyaletlerinin büyük çoğunluğu MBCA’ı benimsemiş olsa da büyük şirketlerin çoğunlukla Delaware’a tabi olmaları nedeniyle bu alandaki en önemli düzenleme, Delaware şirketler hukuku olarak kabul edilmektedir.⁷ Bununla birlikte MBCA, Delaware şirketler hukukunda bulunmayan bazı özgün düzenlemeler içermekte ve Delaware düzenlemelerine alternatif çözümler sunabilmektedir. Mesela şirket yöneticilerinin özen sorumluluğuna ilişkin emredici hükmün ilk örneği MBCA’de yer almaktadır.⁸ Bunun yanı sıra MBCA, özgün ve kaliteli bir kodifikasyon çalışması olarak şirketler hukuku düzenlemelerinin bir örnekleştirilmesi gayretlerinin güzel bir örneğini teşkil etmektedir. Tüm bu nedenlerle çalışmamız, Delaware şirketler hukuk yerine MBCA düzenlemelerini esas alarak hazırlanmıştır.

Makalemizde Türk hukukunun anonim şirketlere hâkim olan sui generis ilkelere ilişkin düzenlemeleri, eyaletlerin özel düzenlemelerine girilmeksizin MBCA üzerinden mukayese edilmiştir. İlkelerin ayrıntılı açıklaması Türk hukuku bakımından yapılmış, MBCA’e ise genel hatlarıyla yer verilerek kısmi bir mukayeseye gidilmiştir. Böylelikle Amerikan şirketler hukukunun nitelikli bir kodifikasyon çalışması olan MBCA’ın anlaşılmasına hizmet etmek amaçlanmıştır.

I. Türk Hukuku ve Amerikan Şirketler Hukukunda Anonim Şirket Kavramı

TTK md.329’da anonim şirket şu şekilde tanımlanmaktadır:

“(1) Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir.

(2) Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur.”