Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Kooperatif Genel Kurul Kararlarının İptali

Annulment of General Assembly Resolutions of Cooperative

Etem KARA

Kooperatifler bir çeşit yardımlaşma formunu teşkil etmekte ve ilk kooperatif formu da kendi prensiplerini ortaya koyması münasebetiyle Rochdale Society of Equitable Pioneers (Rochdale Hakkaniyet Öncüleri Topluluğu) olarak kabul edilmektedir. Rochdale Society of Equitable Pioneers prensiplerinin etkisi 1163 sayılı Türk Kooperatifler Kanunu’nda da görülmektedir. Nitekim bu ilkelerden biri olan demokrasinin işlerlik kazandığı ve ortakların kendilerini özgürce ifade edebildikleri mecra genel kuruldur. Bu anlamda, kooperatife karakterini veren Rochdale ilkelerinin işlerlik kazanması ve genel kurul kararlarının geçerli bir şekilde alınması için yasal önlemlerin alınması zaruri olmaktadır. Bu paralelde, 1163 sayılı Türk Kooperatifler Kanunu da esas sözleşmeye, iyiniyet esaslarına ve kanuna aykırı genel kurul kararlarını iptal edilebilirlik yaptırımına tabi tutmaktadır. Buna karşın, iptal edilebilirlik yaptırımı Kooperatifler Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu ile düzenlenmiş olmasına karşın, yokluk ve butlan ise doktrin ve yüksek yargı kararlarıyla kabul edilmişti. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu ile durum değişmiş ve TTK m.447 düzenlemesiyle anonim şirketler için butlan yaptırımı kabul edilmiştir. Böylece Kooperetifler Kanunu’nun 98. maddesinin atfıyla da butlan yaptırımı, kooperatifler için de yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur.

Rochdale İlkeleri, Genel Kurul, Yokluk, Butlan, İptal Edilebilirlik.

Cooperative is a kind of solidarity form. Rochdale Society of Equitable Pioneers is accepted as the first cooperative in human history because it declared its own principles. The influence of Rochdale Society of Equitables Pioneers principles is also seen in Turkish Cooperative Code No. 1163. For instance, democracy and ability of partners’ freedom to express themselves become functional in general assembly. It is crucial to take necessary measures to ensure that the Rochdale principles, which are the backbones of the cooperative structure, are in effect and the general assembly decisions are taken validly. Thus, Code of Cooperatives provides annulment enforcement against the general assembly decisions that are not in line with articles of association, goodwill principles, and the law. While annulment was regulated by the Code of Cooperatives and the Turkish Commercial Code, non-existence and nullity were accepted in Supreme Court decisions and the doctrine. However, the situation changed by the 6102 numbered Turkish Commercial Code and by article 447, annulment as an enforcement was accepted for corporations; by article 98 of the Code of Cooperatives, annulment enforcement is in effect for the cooperatives as well.

Rochdale Principle, General Assembly, Nonexistence, Nullity, Annulability.

I. Giriş

Tarih boyunca insanların çeşitli ihtiyaçlar karşısında dayanışma içinde olduğu1 , ortak iyiliği birlikte aradığı görülmüştür. Ancak modern anlamda ilk kooperatifler, İngiltere'de sanayi devriminin yarattığı ağır çalışma koşullarının vasıflı işçileri de yoksulluğa sürüklemesi nedeniyle kendi yiyeceklerinin tedariki için 28 kişinin birleşip 1844 yılında kurduğu Rochdale Society of Equitable Pioneers ile başlatılmaktadır2 . Bunun nedeni ise Rochdale Society of Equitable Pioneers'ın amacını gerçekleştirmek için bir takım ilkeler benimsemesi, üyelerinin sosyal ve ailevi koşullarının iyileştirme, ekonomik menfaatler için çalışacağını deklare etmesidir3 .

Rochdale prensipleri, genellikle, demokratik yönetim (democratic control)4 , gönüllü üyelik (voluntarily membership), açık kapı ilkesi (open door), sermaye için az faiz ödeme (limited interest on capital)5 , kazançların üyeler arasında orantılı olarak dağıtılması (distribution of surplus among members in proportion to members in proportion to the purchases)6 , peşin alım satım (cash purchase and sale)7 , ürünlerde saflık ve kalite (purity and quality of products), üyelerin eğitimi (education of members)8 ve siyasal ve dinsel tarafsızlık (political and religious neutrality) olarak ifade edilmektedir9 .

Bu ilkeler bugün için de canlılığı korumakta10 , paralel olarak Kooperatifler Kanunu’nun 1’inci maddesinde “Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir” şeklinde tanımlanmıştır11 .

Türk hukukunda bir kooperatif, en az 7 ortak tarafından imzalanacak anasözleşme ile kurulmaktadır (KoopK 2/1)12 . Kooperatifin organları ise genel kurul, yönetim kurulu ve denetçilerden oluşmaktadır. Genel kurul, kooperatifin özel yapısına uygun olarak, her bir üyenin iradesinin yansıdığı ve bütün ortakları temsil eden en yetkili kurul olup, kooperatif için büyük önem taşımakta, bu nedenle de devredilemez yetkileri içermektedir. Bu anlamda ortakların iradesinin sağlıklı bir şekilde yansıması ve buna aykırılıkların önlenmesi büyük önem taşımaktadır. Kanun koyucu da bütün bu durumları düşünerek ortağa, temel bir hak olarak, genel kurul kararının iptalini dava edebilme hakkı tanımıştır.

II. Kooperatif Genel Kurulu

Kooperatif genel kurulu13 , bütün ortakları temsil eden en yetkili organdır. Bu özelliği nedeniyle de genel kurulun kendisine bahşedilen yetkileri devir ve temlik edemeyeceği KoopK 42/2’de hüküm altına alınmış bulunmaktadır. Söz konusu yetkiler ise “(i) anasözleşmeyi değiştirmek, (ii) yönetim kurulu ve denetçiler kurulu üyeleriyle gerektiğinde tasfiye kurulunu seçmek, (iii) işletme hesabiyle bilanço ve gerektiğinde gelir gider farkının bölüşülmesi hakkında karar almak, (iv) yönetim ve denetçiler kurullarını ibra etmek, (v) kanun veya anasözleşme ile genel kurula tanınmış olan konular hakkında karar vermek, (vi) gayrimenkul alımında ve satımında takip edilecek usul ile alınacak gayrimenkulün niteliğini, yerini ve azami fiyatını, satılacak gayrimenkulün asgari fiyatını belirlemek, (vii) imalat ve inşaat işlerinin yaptırılma yöntemini belirlemek, (viii) yapı kooperatiflerinde; kooperatifin ortak sayısı ile yapılacak konut veya işyeri sayısını tespit etmek” şeklinde sayılmış bulunmaktadır.

Kooperatif genel kurulları, iç ilişkide görevli bulunmakta ve ortak ile genel kurul dışındaki organlar arasındaki ilişkiyi düzenlemektedir. Ortak, kooperatifin diğer organlarının yaptığı işlemlerden genel kurulda haberdar olmakta, yine genel kurul sayesinde de diğer organların yaptığı işler hakkında hesap sorma imkânına kavuşmaktadır. Yönetim ve diğer organlar da ortağa bilgi verme, ortağın onayını alma, yetki alma ve yaptıkları işlemlerden aklanma imkânını genel kurulda bulurlar. Kooperatif genel kurulu, bütün ortakları temsil eden en yetkili kuruldur. Bütün bu nedenlerle genel kurul, kooperatif için çok önemli olup devredilemez yetkileri vardır.

Genel kurula bütün ortakların iradesinin sağlıklı biçimde yansıması, kooperatifin en uygun kararı alması anlamına gelecektir. Bu çerçevede genel kurul sürecinin demokratik yapıya uygun biçimde işlemesi ve iradenin sağlıklı bir şekilde oluşması için de ifade özgürlüğünün kanunen temini önem arz etmekte, bu temelde de kanun koyucunun birçok önleyici kurallar ihdas ettikleri görülmektedir14 . Ortakların genel kurul toplantısına çağrılması, çağrıda gündemin bulunması15 , oy hakkı, toplantı ve karar yeter sayısı gibi düzenlemeler bu yöndeki kuralların başında gelmektedir.

Kooperatifin demokratik işleyişi kanun koyucularca temin edilmeye çalışılmasına karşılık, genel kurulların, demokratik yapıya aykırı olarak işlediği de görülebilmektedir. Öyle ki bazen yönetimin yaptığı yolsuzlukları örtmek amacıyla genel kurulun kullanılmaya çalışıldığına da rastlanabilmektedir. Bazen de genel kuruldan bazı ortakların haklarını hiçe sayan veya eşitsizlik yaratan, bazı ortaklara menfaat sağlayan kararlar çıkarılmak istenebilmektedir. Çok daha kötüsü ise çoğunluğu elinde bulunduran grup karşısında olan ortakların, genel kurulda hiçbir şey yapamayabilmeleridir. Bu nedenledir ki kanun koyucu, temel bir hak olarak ortaklara, genel kurul kararının iptalini dava edebilme hakkı tanımıştır.

Kooperatif genel kurulu, olağan ve gerektiğinde olağanüstü olarak toplanır. Olağan toplantının her hesap devresi sonundan itibaren 6 ay içinde ve en az yılda bir defa yapılması zorunludur. Ancak, usul ve esasları ilgili Bakanlıkça yapılacak düzenlemede gösterilmek üzere; kooperatif üst kuruluşuna ortak olunması ve genel kurul toplantısının gündemine konuyla ilgili madde konulması şartıyla, olağan genel kurul toplantıları en fazla üç hesap dönemini kapsayacak şekilde ve birleştirilerek yapılabilir (KoopK 45/1).