Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Teknik Açıdan İnternet Erişiminin 
Engellenmesi Türleri ve 
Türk Hukukunun Tercihi

Olgun DEĞİRMENCİ

Genel Olarak

Türkçe’ye “uluslararası ağ” şeklinde de çevrilebilecek olan Internet, birçok bilgisayar sisteminin, belli bir iletişim protokolü ile (TCP/IP) birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan bir bilişim sistem ağıdır.1 Daha önceki yazılarımızda da ifade ettiğimiz üzere, Internet’e erişim, bir insan hakkı olarak tanımlanmaya başlanmıştır. Nitekim Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi, bilişim sistemlerinde (ve özellikle Internet üzerinde) insan haklarının desteklenmesi, korunması ve söz konusu haklardan istifade hususundaki Tavsiye Kararında, Internet’in bazı hakların kullanılması bakımından önemine vurgu yapmış ve insanların gerçek dünyada korunan haklarının, Internet üzerinde de korunması gerektiğini ifade etmiştir.2

Düşünce özgürlüğü, ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü ve haberleşme özgürlüğü gibi3 birçok özgürlüğün realize edildiği bir alan olarak Internet, suç yaratıcı yapısı ile de karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu doğasının sonucu olarak da, Internet’in düzenlenmesi sadece ülkemizde değil, birçok ülkede tartışma konusu olmuş ve Internet düzenlenmeye çalışılmıştır.4 Internet ilk gelişimi ile beraber demokrasi ve temel hak ve özgürlükler (özellikle ifade özgürlüğü) açısından bir şans olarak görülmüştür. Internet’e iyimser açıdan yaklaşanlar, devletlerin ve ana akım medyanın müdahalesinden ari olarak, vatandaşlara özellikle siyasi konularda düşük maliyetle ve etkili bilgi sağlamasını olumlu bir gelişme olarak görmüşlerdir. Ulus devletler ise Internet’in gelişimini kendi yargı alanlarına müdahale olarak görmüşler ve Internet’i düzenleme altına almaya çalışmışlardır. Bu çatışma iki terimin farklılaşarak ortaya çıkmasına neden olmuştur düzenleme (regulation) ve yönetme (governance).5

Internet’in, ulus devletlerin müdahalesine tabi olup olmadığı ve müdahalesine tabi ise, müdahalenin hangi araçlarla yapılması gerektiği tartışma konusu olmuştur. Bu alanda farklı bir yaklaşım sergileyen Lawrence Lessig, Internet’in ulus devletlerin müdahalesinden bağışık olmadığını ifade etmiş ve Internet’in yönetimi için hukuk, sosyal normların ve pazar gerekliliklerinin yanı sıra kodların da (code)6 yönetim aracı olarak kullanılmasının gerekli olduğunu belirtmiştir.7Lessig tarafından ifade edilen denetim modelleri, Murray ve Scott tarafından da biraz değiştirilmiş şekilde ifade edilmiştir. Nitekim yazarlar; hiyerarşik (hierarchical - law), toplum temelli (community - based - norms), rekabet temelli (competition - based - market) ve tasarım temelli (design - based) kontrol modellerinden bahsetmişlerdir.8 Görüldüğü üzere, Lessig’in yazılım veya kod temelli denetim aracı, Murray ve Scott’ta tasarım temelli kontrol modeline dönüşmüştür.

Internet’in düzenlenmesine ilişkin ülkelerin hukuki mevzuatlarına bakıldığında çoğunlukla iki kategoride değerlendirilecek düzenlemeler görülmektedir. Bir grup ülkeler, Internet’e filtre uygulanması, Internet’e erişimin engellenmesi ve yasadışı içeriğin yayından çıkarılması konularında özel bir düzenlemeye sahip değillerdir. Avusturya, Hollanda, Birleşik Krallık, İrlanda, Polonya ve Çek Cumhuriyetinin örnek olarak verileceği bu gruptaki ülkeler, genel düzenlemelerin, Internet alanını içinde yeteceği kanaatindedirler. Ülkemizin de içinde bulunduğu ikinci grupta ise Internet’in ve diğer dijital medyanın düzenlenmesi için özel düzenlemeler bulunmaktadır.9

Internet’in düzenlenmesinde içeriğin yasaklanmasından önce içeriğin filtrelemesinin de kullanıldığını ifade etmeliyiz.10 Çalışmamız filtreleme üzerine yoğunlaşmayacak, içeriğin yasaklanması amacıyla söz konusu içeriği barındıran siteye erişimin engellenmesi üzerinde durulacaktır.

Internet’e erişim, birden fazla teknik kullanılarak engellenebilir. En sonda söyleyeceğimizi en başta söylemek gerekirse, Internet’e erişim, bir ülkenin Internet omurgasına çıkışı tamamen kesilmediği müddetçe engellenemez. Başka bir anlatımla kavramı karşılayan doğru terim “Internet erişiminin engellenmesi” değil, “Internet erişiminin zorlaştırılması” olmalıdır. Internet erişiminin engellenmesi farklı şekillerde tasnif edilerek incelenebilmektedir. Örneğin engellemenin boyutuna göre; Internet Servis Sağlayıcı (ISS) temelli engelleme, Internet omurgası üzerinden yapılan engelleme, kurumsal ağ temelli engelleme ve son olarak kişisel bilgisayar temelli engelleme şeklinde alt başlıklara ayrılabilir. Engelleme süresine göre; geçici veya kalıcı engelleme olabilir. Bu çalışmamızda ise, Internet erişiminin engelleme tekniğine göre ayrımları üzerine yoğunlaşılacaktır.

Internet Erişiminin Engellenme Türleri

Kullanılan engelleme tekniğine göre Internet’e erişimin engellemesi şu başlıklar altında izah edilecek ve her bir tekniğin faydaları ve mahzurları da bilgi olarak verilecektir;11

- IP ve Protokol Tabanlı Engelleme (IP and Protocol - BasedBlocking),

- Derin Paket Denetimi Tabanlı Engelleme (DeepPacketInspection - BasedBlocking),

- URL (Uniform Resource Locators - Tekbiçim Kaynak Göstericisi) Tabanlı Engelleme (URL - BasedBlocking),

- Platform Tabanlı Engelleme (Platform - BasedBlocking),

- DNS (Domain Name Service - Alan Adı Hizmeti) Tabanlı Engelleme (DNS - BasedBlocking).