İş Kazası Sayılan Haller İşverenin Sorumluluğunun Niteliği Yargı Kararları
Cases Which are Deemes as Occupational Accidents the Quality of the Employer’s Responsibility Jurisprudence
Özge Bensu ÇİÇEKÇİ
Kişiler, yaşayabilmek ve hayatlarını sürdürebilmek için çalışma hayatında yer alırlar. Çalışma hayatı içerisinde çok çeşitli riskler bulunmaktadır. Günümüzde dünya ekonomileri hızla gelişmekte ve talep artmaktadır. Üretim alanında yaşanılan büyük teknolojik gelişmelerle de beraber işletmeler her geçen gün artan talebi karşılamak için hep daha çok çalışmak ve daha çok üretmek zorunda kalmaktadır. Artan talep ile birlikte yapılan üretim, işçiler için istenmeyen bazı iş kazalarına ve meslek hastalıklarına neden olabilmektedir. İş kazası ve meslek hastalıkları, işçilerin çalışma hayatında yer aldıkları süre içinde karşılaşabilecekleri mesleki risklerdir. Sanayileşmeyle birlikte hem risklerin sayısı hem de niteliği değişmiştir. İş kazası kavramı yasal düzenlemeler ile birtakım sınırlayıcı koşullara tabi tutulmuştur. Bu sınırlayıcı koşullar; hangi durumlarda meydana gelen kazaların iş kazası sayılacağı ya da kimlerin maruz kaldığı kazaların iş kazası olarak nitelendirileceği gibi durumları belirlemek için getirilmiştir.
Türkiye, ne yazık ki, iş kazası ve meslek hastalıklarının en sık yaşandığı ülkeler listesinde dünyada üst sıralarda yer almaktadır. Çalışanların iş güvenliği hakkının korunması görevi gerek devlet gerekse iş ilişkisinin taraflarına bağlıdır. İşveren çalışan sağlığını olumsuz etkileyen iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi için gayret göstermelidir. Bu sebeple işverenin, işçilerin işin yapılmasından doğan tehlikelere karşı korunması amacıyla, iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmesi zorunludur. İşveren bu yükümlülüklere uymadığı takdirde iş kazası ve meslek hastalığından doğan zararlardan sorumluluğu gündeme gelecektir. Bu sorumluluğun niteliği hakkında öğretide ve yargı kararlarında bir birlik bulunmamaktadır. İşverenin sorumluluğunun, kusur sorumluluğuna mı kusursuz sorumluluğa mı dayandırılacağı tartışmalı bir konudur.
Çalışmamızda; öncelikli olarak, iş kazası kavramı, iş sağlığı ve güvenliği hukuku ve sosyal güvenlik hukuku kapsamında incelenmiş, daha sonra hukuki sonuçlar doğuran bir kavram olan iş kazasının, işveren üzerinde doğurduğu sorumluluğun hukuki niteliği konusuna değinilmiş ve tüm bu konular hakkında yargı kararları ışığında açıklamalar yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu'ndan faydalanılmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği, İş Kazası, İşverenin Sorumluluğu, İşverenin Kusuru, Yargı Kararları.
Individuals work -professionally- in order to maintain their lives. There are a variety of risks faced within the work life. In today’s world, the economies are exponentially expanding and the demand is steadily increasing. With the help of massive technological innovations, the enterprises of today need to work and produce more in order to cover the current demand. The process of “production” might bring along unwanted occupational accidents and occupational illnesses. Occupational accidents and occupational illnesses are a subcategory of risks that employees might encounter during their professional lives. With the industrialisation, numbers and categories of illnesses have changed and multiplied. The regulators have limited the interpretation of the concept of “occupational accident”. Limiting conditions have been introduced in order to identify which cases will be deemed as occupational accidents or who can be a victim of an occupational accident.
Turkey, unfortunately, ranks high on the list of countries where occupational accidents and occupational illnesses are seen frequently. The duty of protecting employees’ rights is vested in both the state and the parties of the employment relationship. The employer must aim to avoid any work accidents or occupational illnesses which might have a negative effect on the employees’ health. In order to accomplish that, the employer has to comply with occupational health and safety regulations in order to protect the employees from occupational hazard. Should the employer not comply with the occupational health and safety regulations, he/she shall bear the damages and responsibility arising out of occupational accidents and illnesses. There is no unanimity within the jurisprudence or employment law doctrine about the qualification of such responsibility. It is debated whether the employer’s responsibility can qualify as a “fault liability” or an “objective liability”
.In this article, firstly, the concept of “occupational accident” will be studied within the context of occupational health and safety laws and social security laws; then the legal quality of the responsibility that an employer bears will be investigated, as the “occupational accident” is a concept which has legal consequences. Lastly the relevant jurisprudence will be discussed. In this context, the Occupational Health and Safety Law, Social Security and General Health Insurance Law, The Turkish Code of Obligations and the Turkish Civil Code will be used as basis of this article.
Occupational Health and Safety, Occupational Accident, The Employer's Responsibility, The Employee's Fault, Jurisprudence.
Giriş
İş sağlığı ve güvenliği çalışma hayatının en önemli unsurlarından birisi olup, temel amaç tüm mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden korunmasıdır. Teknolojik gelişmeler sonucu üretime katılan yeni makine ve teçhizatlar sayesinde, artan talebi karşılamak amacıyla çalışma kesintisiz olarak devam etmekte ve bunun sonucunda yeni teknoloji ile yeni sorunlar ortaya çıkmaktadır. Yapılması gereken karşılaşılan bu sorunların araştırılması ve çözümlenmeye çalışılmasıdır. Bu çalışmaların başında çalışan sağlığını olumsuz etkileyen iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi bulunmaktadır. İş kazalarının en önemli unsurlarından güvensiz koşullar ve tedbirsiz davranışların önüne geçilmesi büyük önem taşımaktadır. İnsan sağlığı hiçbir maddi kaygıya yer vermeyecek şekilde önemlidir. İşçi sözleşmenin zayıf tarafını teşkil ettiği için zayıfı koruyabilmek öncelik olmalıdır.
İş kazalarının önlenmesi amacıyla, işveren tarafından gerekli denetim, disiplin ve gözetim uygulanmalıdır. Çalışanlar ise iş hayatının gerektirdiği özeni göstermeli, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki haklarına sahip çıkmalı ve bu hakların takipçisi olmalıdır. İşveren iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yükümlülüklerine uymadığı takdirde iş kazası ve meslek hastalığından doğan zararlardan sorumluluğu gündeme gelecektir. Kanunda ortaya çıkan zarar neticesinde işverenin sorumluluğunu nitelendiren bir düzenlemeye açıkça yer verilmemiştir. Bu durum, işverenin iş kazası ve meslek hastalığından doğan zararlardan sorumluluğunun niteliğinin, yargı kararlarıyla şekillenmesine yol açmıştır.
I. İş Kazası Sayılan Haller
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) iş kazasının tanımını “önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay” olarak yapmaktadır. Dünya Çalışma Örgütü (ILO) ise iş kazasını “önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamış olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar” olarak tanımlamıştır. Mevzuatımızda ise iş kazasının tanımı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nda ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda yapılmıştır. Her iki kanunda da yapılan tanımlar birbirine yakın olsa da kavramsal olarak bazı farklılıklar mevcuttur. Genel olarak iş kazası, işverenin sevk ve idaresindeki işin ortaya çıkardığı risklerin neden olduğu kazalar olarak tanımlanabilir.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Tanımlar
Madde 3/1-g - İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hale getiren olay.
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
İş kazasının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması
Madde 13 - İş kazası;
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b) (Değişik: 17/4/2008-5754/8 md.) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d) (Değişik: 17/4/2008-5754/8 md.) Bu Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hale getiren olaydır.
