Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

İş Sağlığı ve Güvenliği Hükümlerine Göre Çalışanların Yükümlülükleri

Obligations of Employee According to Occupational Health and Safety Provisions

Ebru Ceren CAVİT

İş kazası ve meslek hastalıklarının yaşanmaması için tüm tarafların iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun hareket etmesi gerekir. İşverenler gereken tedbirleri almalı; çalışanlar da bu tedbirlere uymalı, yükümlülüklerini yerine getirmelidir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda (ISGK) çalışanların görev ve sorumlulukları düzenlenmiştir. ISGK 19. maddede çalışanların kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliğini tehlikeye düşürmemekle yükümlü olduğu, 28. maddede bağımlılık yapan maddeleri kullanma yasağı düzenlenmiştir. Çalışmamızda ISGK 19. ve 28. maddeler, kanuna istinaden çıkarılan ayrıntılı düzenlemeler içeren yönetmeliklerle birlikte incelenmiştir.

Çalışanların Yükümlülükleri, İş Sağlığı ve Güvenliği, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Çalışanın Önlemlere Uyma Yükümlülüğü, İş Kazası ve Meslek Hastalığı.

In order to avoid occupational accidents and occupational diseases, all parties must comply with occupational health and safety rules. Employers should take the necessary precautions; employees must obey these precautions and fulfill their obligations. The duties and responsibilities of employees are regulated in Occupational Health and Safety Act No 6331. A prohibition on the use of substances that are addictive on the 28th item is stipulated in Article 19 that employees are obliged not to jeopardize the health and safety of themselves and their employees or other employees affected by their work. In our work, ISGK Articles 19 and 28 were reviewed together with regulations containing detailed regulations issued in the interest of the law.

Employees’ Obligations, Occupational Health and Safety, Obligatinal Health and Safety Act No. 6331, Employees’ Obligations to Comply With the Measures, Industrial Accidents and Occupational Diseases.

I. Giriş

İşyerinde işveren tarafından iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması, çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi için yeterli değildir. Güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının oluşması için bu önlemlere çalışanlar tarafından uyulması, tarafların birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Çalışanların kanun ve yönetmelikle belirlenen yükümlülüklerini yerine getirmesi gereklidir. Tüm önlemlerin alınmasının yanı sıra çalışanların önlemlere uyup uymadığı kontrol edilmeli, gerekli denetim yapılmalıdır. Çalışanın iş sözleşmesi gereği işverene karşı özen ve sadakat borcu bulunmaktadır. Özen ve sadakat borcunun gereği olarak işverenin ve işyerinin çıkarlarını koruması, işverene ekonomik, ticari ve mesleki anlamda zarar verebilecek davranışlardan kaçınması, işverenin yönetim hakkına dayanarak verdiği işin ifası, işçi sağlığı ve güvenliğine yönelik talimatlara uygun davranması gerekmektedir.

II. İş Sağlığını ve İş Güvenliğini Tehlikeye Düşürmemek

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.19. f.1’e göre “Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.” Bu düzenlemeden de anlaşıldığı üzere, çalışanların iş sağlığını ve iş güvenliğini tehlikeye düşürmeme sorumluluğunun ön koşulu, işveren tarafından bu konuda eğitim verilmesi ve talimatta bulunulmasıdır1 . İş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşması açısından eğitimlerin verilmesi, çalışanların bu eğitimlere katılması önemlidir2 . TBK m.399’a göre “İşveren işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimatlar verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadırlar.” İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (ISGK) m.16 ve 17’de ve Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi hükümleri düzenlenmiştir. Çalışanların işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının korunması ve geliştirilmesi için İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği m.8 f.3(a) bendine göre işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya işveren tarafından verilen talimatlara uyması, (c) bendine göre çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılması gerekmektedir. Yine Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik m.9’da çalışanların eğitimlere katılması ve talimatlara uyması yükümlülüğü düzenlenmiştir. Çalışanların itaat borcu kural olarak işin görülmesi ve çalışanların işyerindeki davranışlarına yönelik olduğundan, iş ilişkisin özellikleri ile bağdaşmayan talimatların verilmesi halinde çalışanların emir ve talimatlara itaat yükümlülüğü ortadan kalkar3 .

Çalışanların kendilerinin ve diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmesi genellikle talimatlara uymama, koruyucu donanımları kullanmama, güvenliksiz davranışlar sergileme gibi şekillerde meydana gelir4 . İstatistiklere göre ülkemizde iş kazalarının gerçekleşme nedeni büyük ölçüde çalışanların önlemlere uymaktan kaçınmasıdır5 . İş kazaları ve meslek hastalıklarının maddi ve manevi mağduru çalışanlar olduğundan, çalışanların ölüm, sürekli iş görememe, yaralanma, çalışma güçlerini yitirme gibi kötü sonuçlar yaşamamak adına dikkatli olması, önlemlere uyması gerekmektedir.

Mevzuatta hangi davranışların iş güvenliğini tehlikeye düşürdüğü belirtilmediğinden, somut olaya göre ayrı ayrı değerlendirme yapılması gerekmektedir. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nde görülen bir davada çalışanın sırf daha seri çalışabilmek için emniyet tertibatını devre dışı bıraktığı görülmüştür6 . Tehlikeli davranışın mutlaka bir zarara sebebiyet vermesi gerekmemektedir7 . Temel alınacak ölçüt, yapılan davranışın muhtemel bir iş kazasına yahut meslek hastalığına yol açma ihtimalinin yüksek olmasıdır8 . Çalışanların kendi sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmeme yükümlülüğü de olduğundan, işçinin davranışı kendi sağlığına ve güvenliğine zarar verecek nitelikteyse işveren duruma göre disiplin cezası uygulayabilir yahut iş sözleşmesini geçerli veya haklı nedenle feshedebilir9 . Buhar kazanlarını denetlemekle veya metan gazının ölçümlerini yapmakla görevli olan işçinin görevini yerine getirmemesi kazanların ya da grizu patlamasına sebep olabileceğinden iş güvenliğini tehlikeye düşüren bir davranış olarak haklı fesih nedenidir10 . Yargıtay, yangın çıkma ihtimali yüksek olan bir yerde sigara içilmesini zarara yol açmasa bile iş güvenliğini tehlikeye düşüren bir davranış olarak değerlendirmiştir11 . Diğer bir örnekte gece bekçisi olarak çalışan işçinin daha önce uyarılmasına rağmen işyerini terk etmesi de Yargıtay tarafından haklı nedenle fesih sebebi sayılmıştır12 .

III. Makine, Cihaz, Araç ve Gereçlerin Uygun Şekilde Kullanılması

İşveren, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği m.5’e göre işyerinde kullanılacak makine, cihaz, araç ve gereç olarak bütün iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık yönünden zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri almak yükümlülüğündedir. Yönetmeliğin 10. ve 11. maddesine göre de işveren ekipmana ve ekipmanın kullanımına ilişkin basit ve anlaşılır nitelikte yazılı talimat vermeli, ekipmanı kullanmakla görevli çalışanların ekipmanı kullanmasından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarına ilişkin eğitim almalarını sağlamalıdır.

ISGK m.19 f.2.(a) hükmüne göre çalışanlar, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda “İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek” ile yükümlüdürler. Bu noktada mevzuat ekipmanların uygun şekilde kullanılması için işveren ve çalışana karşılıklı yükümlülükler yüklemiş, işverene tedbir alma, talimat ve eğitim verme; çalışana ise bunlara uyma, ekipmanı uygun şekilde kullanma zorunluluğu getirmiştir. İş kazalarında çalışanın aracı doğru kullanıp kullanmadığı kusur oranı belirlenirken dikkate alınır13 . Nitekim Yargıtay 9. Ceza Dairesi tarafından incelenen bir davada ölen işçinin deneyimli ve iş makinesi kullanma sertifikasına sahip olması buna rağmen gereken tedbiri almaktan kaçınması ölen işçinin kusur oranını daha fazla etkileyen bir durum olarak değerlendirilerek iş güvenliği uzmanlarından oluşacak bilirkişi kurulundan mütalaa alınması gerektiği belirtilmiştir14 .

TBK m.396 f.1 ve 2’ye göre “İşçi, yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır. İşçi, işverene ait makineleri, araç ve gereçleri, teknik sistemleri, tesisleri ve taşıtları usulüne uygun olarak kullanmak ve bunlarla birlikte işin görülmesi için kendisine teslim edilmiş olan malzemeye özen göstermekle yükümlüdür.” Bu maddeden de anlaşıldığı üzere çalışanın makine, araç ve gereçleri usulüne uygun olarak ve özen göstererek kullanması, işverenin ve işyerinin menfaatlerini koruması ve buna zarar verecek davranışlardan kaçınması sadakat borcunun neticesidir15 . Yargıtay’a konu olan bir davada işçi uçak piste indikten sonra aradaki bağlantı demirini işte ehil ve yetkili olmayan başka bir çalışana çıkarttırmış, bu kişi işlemin nasıl yapıldığını bilmediğinden yardımcı araçta bırakması gereken parçayı uçağa monte etmiş, bunun sonucunda uçak havalandıktan kısa bir süre sonra teknik arıza yaparak İstanbul’a iniş yapmıştır16 . Yargıtay bu olayda işçinin işi savsaması ve iş güvenliğini tehlikeye düşürdüğünü kabul ederek işverenin iş akdini haklı nedenle feshini yerinde görmüştür.