Uygulamada Hususiyet İçeren 
Veri Tabanlarının Koruması ve
 Sui Generis Koruma

Databases With Characteristics of Author and Sui Generis Data Protection in Practice

İlhami GÜNEŞ

Bilgi ve bilişim çağının yarattığı, önemli ekonomik değerlerden biri de verilerdir. Futbol ligi maç sonuçları, takım ve futbolcu istatistikleri, tüketici iletişim bilgileri, tarımda iklim ve yağış istatistikleri, ilaç etken madde ve ilaç dozaj verileri, test dataları, gibi pek çok verilerin ekonomik açıdan vazgeçilmezliği bilinmektedir. Bu durum veri sahiplerine derledikleri eser şartlarına uyan veri tabanları bakımından korumayı zorunlu kılmaktadır. Keza veri tabanı yapımcıları da kendine özgü bir koruma sisteminden yararlanmaktadır. Bu yazıda konu tanımlanmakta ve uygulama bağlantısı üzerinde durulmaktadır.

Veri Tabanı, Derleme, Veri Koruma, Test Data.

One of the new and important assets created at the age of knowledge and IT is data. Many data such as football league’s match results, team and footballer statistics, consumer’s personal information, climate and precipitation statistics in agriculture, drug substance and drug’s dosage data, drug test data, have become economically indispensable. This makes it obligatory to protect databases that comply with the conditions of the works for the owners of databases. Likewise, database producers also benefit from an exclusive protection system. In this article, the subject is defined and litigation link is given.

Database, Compilation, Data Protection, Test Data.

I. FSEK Kapsamında Veri Tabanı Koruması

Veri tabanı (database), düzenli bilgilerin bir arada tutulduğu elektronik olan veya olmayan bir ortam olarak tanımlanabilir. Daha ziyade, bilgisayar ortamında tutulan bilgilerin belli bir mantık izlenerek, düzenlenerek hazırlanışına ilişkin kullanılır. Veri tabanları sistematik biçimde düzenlenir, gerektiğinde güncellenir, değiştirilir veya eklenip kaldırılabilir. Veri tabanı veri yığını olarak da nitelenebilir.

Veri tabanı yazılımı ise verileri sistematik bir biçimde depolayan yazılımlara verilen isimdir. Birçok yazılım bilgi depolayabilir; ama aradaki fark, veri tabanın bu bilgiyi verimli ve hızlı bir şekilde yönetip değiştirebilmesidir. Veri tabanı, bilgi sisteminin kalbidir ve etkili kullanmakla değer kazanır. Bilgiye gerekli olduğu zaman ulaşabilmek esastır. İçeriği olmayan bir kütüphane ve bütün kitapların aynı kapağa sahip olduğunu düşündüğünüzde kütüphane kullanıcılarının ne kadar çok işi olacağını tahmin edersiniz. Bir veritabanı bir kütüphanenin mükemmel bir içerik sistemi olduğu gibi, aynı zamanda kütüphanenin kendisidir. Bağıntısal Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (Relational Database Management Systems) büyük miktarlardaki verilerin güvenli bir şekilde tutulabildiği, bilgilere hızlı erişim imkanlarının sağlandığı, bilgilerin bütünlük içerisinde tutulabildiği ve birden fazla kullanıcıya aynı anda bilgiye erişim imkânının sağlandığı programlardır.

Veri tabanları sahibinin hususiyetini taşıyıp taşımamasına göre iki türe ayrılmaktadır. Sahibinin hususiyetini taşıyan veri tabanları işleme eser olarak korunurken (FSEK m.6/11), bu özelliği olmayan, ancak büyük bir emek ve yatırımla ortaya konulmuş olan veri tabanları da suigeneris olarak korunurlar (FSEK ek m.8).

Eser sayılan özgün veri tabanları genel koruma imkânlarına ve şartlarına tabidir. Veri tabanında yer alan veriler herkese açık bilgiler olabileceği gibi, FSEK kapsamında eserlerden birini de oluşturuyor olabilirler. Son olasılıkta, yararlanılan eser sahibinin haklarına zarar vermemek kaydıyla veri tabanı derleyenin hususiyetini taşıyorsa eser olarak korunur. Hususiyet, kullanılan verilerin toplanıp, tasnif ve biçimlendirilmesinde aranır¹ .

Hususiyet içeren veri tabanları FSEK’e göre hayat boyu ve yetmiş yıllık koruma süresine tabidir. FSEK m.4/11: “Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan ve bir araç ile okunabilir veya diğer biçimdeki veri tabanları (Ancak, burada sağlanan koruma, veri tabanı içinde bulunan veri ve materyalin korunması için genişletilemez)”. Bu veri tabanlarının koruma süresi FSEK m.27’ye tabidir. FSEK kapsamında eser olarak korunan veri tabanının mali haklarına sahip olan şirket, izinsiz kullanıcıya karşı mali hak ileri sürebilecekken, umuma arz ve yayın nedeniyle manevi hak ihlali ileri süremeyecektir. Nitekim kendisi eser sahibi olamadığından manevi hak kullanamayacaktır² .

Buna göre eser şartlarını taşıyan veri tabanı için sağlanan koruma, verinin kendisine ilişkin bulunmamaktadır. Genel koruma süresi uygulandığından veri tabanı sahibi emeğinin karşılığını koruyabilecektir.

Buna karşılık, suigeneris veri tabanı yapımcısına sağlanan koruma ise FSEK ek m.8/3 gereğince, 15 yılla sınırlanmıştır³ . Bir veri tabanının içeriğinin oluşturulmasına, doğrulanmasına veya sunumuna nitelik ve nicelik açısından esaslı bir nispet dahilinde yatırım yapan veri tabanı yapımcısı, ayrıca, veri tabanının içeriğinin önemli bir kısmının veya tamamının; geçici veya sürekli olarak başka bir ortama aktarılmasına, çoğaltılmasına, satılmasına veya dağıtılmasına karşı koyma konusunda tekelci haklara sahiptir. Veri tabanı yatırımcısının tekelci haklarının, kamu güvenliği, halk sağlığına bağlı istisnaları bulunmaktadır.

Her iki veri tabanı bakımından öngörülen koruma süreleri, AB hukuku ile uyumludur.

Yakın dönemde, bilişim ve iletişim alanında meydana gelen gelişmelere bağlı olarak, Yasa biçimlendirilmiş ve kabaca bir derleme olan veri tabanlarının ayrıca düzenlenmesi, kendine özgü bir korumanın önünün açılması gerekmiştir. Bu düzenlemeler öncesinde, eser niteliği taşımayan veri tabanları için haksız rekabete dair genel hükümler uygulanabilmekteydi.

Verilerin birleştirilmesi, depolanması, koordinasyonu ve geri kazanılması konusunda giderek yenilenen sistem ürünleri oluşturulmaktadır. Bu nedenle, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı gereği, AB hukukuna paralel olarak ülkemizde de koruma çabaları artmıştır. AB’nin 96/9 sayılı 11.03.1996 tarihli Veri Tabanlarının Hukuki Korunmasına İlişkin Konsey Direktifi, 25400 sayılı 12.03.2004 tarihli RG’de yayınlanan 5101 sayılı Yasayla yapılan FSEK değişikliğiyle Türk Hukukuna alınmıştır.

Veri tabanı, matbu olabileceği gibi elektronik ortama, buluta veya CD vb. ortamlara kayıtlı olabilir⁴ .

İngiltere’de veri tabanı koruma hakkı, British Horseracing Board Ltd ile William Hill Organization Ltd arasındaki davada değerlendirilmiştir. Bu olayda British Horseracing Board Ltd at yarışlarının takviminden ve düzenlenmesinden sorumluydu. Bu kurum yarışların listelerini, fikstürlerini bilgisayar veri tabanlarını kullanarak derliyor ve basıyordu. Bu veri tabanı, sadece yarışları içermiyor, aynı zamanda atlar, jokeyler, çalıştırıcılar ve at sahipleri ile onlara ait detayları da içeriyordu. Kurum bu bilgileri toplamaya, doğrulamaya, saklamaya ve güncellemeye her yıl büyük miktarda yatırım yapmaktaydı. Kurum bilgileri abonelerine on-line olarak açmıştır. William Hill ise on-line ortamda bahis hizmeti vermeye başlamış ve Kurumun veri tabanındaki bilgileri kullanmaya başlamıştır. Bunun üzerine Kurum, William Hill’i veri tabanı haklarını, veri tabanının esaslı bir kısmını çıkararak ve izinsiz kullanarak tecavüz etmekle suçlayarak dava açmıştır. Mahkeme British Horseracing Board Ltd’nin veri tabanı hakkından yararlandığını, William Hill Organization Ltd’nin bu verileri on-line bahis işinde kullanmakla hakkı ihlal ettiğini kabul etmiştir. Gerçekte kullanılan bilgi, herhangi bir şekilde veri tabanının önemli bir kısmını oluşturmuyor; en güncel ve esaslı bölümünü oluşturuyordu. Kararı inceleyen bir üst mahkeme (Court of Appeal), bu konuda Adalet Divanına giderek Direktifin yorumunu sormuştur⁵ . Adalet Divanı ise veri tabanı yapımcısının hakkının kapsamı konusunda daraltıcı bir yorum kararı vermiş bulunmaktadır⁶ .