Yaşamaya Elverişli Konut Hakkı ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesinin I.D.G.-İspanya Kararı

The Right to Adequate Housing and I.D.G.-Spain Case by the UN Committee on the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights

Özge YÜCEL DERİCİLER

Sosyal hakların dava edilebilirliği tartışmasındaki en önemli aşamalardan biri, 2013 yılı itibarıyla BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokolün kabul edilmiş olmasıdır. Bu tarihten itibaren Sözleşme kapsamındaki haklar bireysel başvuru konusu olabilmektedir. Bu makalede konu edilen ve yaşamaya elverişli konut hakkına ilişkin I.D.G-İspanya kararının özelliği, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesinin esasa ilişkin olarak verdiği ilk karar olmasıdır. Kararın önemi ise, özellikle bazı temel haklar bakımından, devletin usule ilişkin uygun bir koruma sağlama yükümlülüğünün hakkın özüne ilişkin bir korumayla nasıl birbirine bağlı olduğunu göstermesidir.

ESKHS Ek İhtiyari Protokol, Bireysel Şikâyet Yolu, Elverişli Konut Hakkı, Usuli Koruma, Zorla Tahliye.

One of the most important stages in the justiciability of social rights debate is the adoption of the Optional Protocol to the IESCR in 2013. Since then the rights set forth in the Covenant can be the subject of an individual complaint procedure. The main characteristics of the I.D.G.-Spain case on the right to adequate housing, which is the main concern of this article, is that it is the first case on the merits by the CESCR. The importance of the case can be found in the fact that State’s obligation to provide an appropriate procedural protection is linked to the protection of the substance of that right, especially for some basic rights.

ICESCR Optional Protocol, Individual Complaint Procedure, The Right to Adequate Housing, Procedural Protection, Forced Eviction.

Giriş

Sosyal hakların dava edilebilirliği tartışmasındaki en önemli aşamalardan biri, 2013 yılı itibarıyla BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokolün (kısaca ESKHS/EP) kabul edilmiş olmasıdır. 5 Mayıs 2013’te yürürlüğe giren ESKHS/EP ile Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesine (kısaca Komite veya ESKHK) bireysel başvuru yolu açıldı ve sosyal hakların dava yoluyla korunabilmesi yönünde önemli bir adım atılmış oldu.

Komite, BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesinin denetim organı olan İnsan Hakları Komitesi gibi yarı yargısal bir organdır ve bu açıdan kararları AİHM kararlarına kıyasla sınırlı bir yaptırım gücü taşır. Bununla birlikte, sosyal haklara ilişkin geleneksel yaklaşımın temelinde bu hakların medeni ve siyasal haklara (kısaca msh) göre çok daha belirsiz bir içeriğe sahip olduğu ve msh gibi yargılama konusu yapılamayacakları düşüncesi yattığından, Komitenin kararlarıyla zaman içinde oluşacak içtihat her bir sosyal hakkın somut unsurlarını ortaya koyma imkânı vermek bakımından önem taşır.

Hâlihazırda yirmi altı devlet ESKHS/EP’yi imzalamış, yirmi üç devlet Protokole taraf olmuştur.¹ Ocak 2018 itibarıyla Komiteye yapılmış toplam yirmi üç bireysel başvurudan üçü İtayla, Lüksemburg ve Portekiz’e karşı, dördü Ekvador’a karşı, on altısı ise İspanya’ya karşı yapılmıştır. Komite’nin esasa ilişkin verdiği üç karar da İspanya’ya karşı yapılmış olup, bunlardan ikisinde Sözleşme hükümlerinin ihlaline hükmedilmiştir.² 13 Ekim 2015 tarihli I.D.G-İspanya kararı,³ yaşamaya elverişli konut hakkının korunmasına mahkeme yoluyla etkili erişim imkânının yokluğuna ilişkindir. Kararın özelliği Komitenin esasa ilişkin olarak verdiği ilk karar olmasıdır. Kararın önemi ise, özellikle bazı temel haklar bakımından, devletin uygun bir usuli koruma sağlama yükümlülüğünün hakkın özüne ilişkin bir korumayla nasıl birbirine bağlı olduğunu göstermesidir.

Bu makalede öncelikle yaşamaya elverişli konut hakkının Sözleşme ve Komite yorumları çerçevesinde hangi temel unsurları içerdiğine ve zorla tahliyenin bu hak açısından ne anlama geldiğine ilişkin temel çerçeve ortaya konulacak; bu çerçeveden hareketle, Komitenin esasa ilişkin ilk kararı olan I.D.G.-İspanya başvurusu değerlendirilecektir.

Yaşamaya Elverişli Konut Hakkı ve Zorla Tahliyeler

Yaşamaya elverişli konut hakkı ESKHS’nin 11. maddesinde düzenlenen adil yaşam standardı hakkı kapsamı içinde yer bulur. Maddenin ilk paragrafı şöyledir:

Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, herkesin yeterli beslenme, giyim ve konut da dâhil olmak üzere,⁴ kendisi ve ailesi için yeterli bir yaşam düzeyine sahip olma ve yaşam koşullarını sürekli geliştirme hakkına sahip olduğunu kabul ederler. Taraf devletler bu hususta hür rızaya dayalı uluslararası işbirliğinin temel önemini kabul ederek, bu hakkın gerçekleşmesini güvence altına almak için uygun tedbirler alacaklardır.