Uygulamada Vekilin Özen Borcu

The Duty of Care the Proxy in Implementation

Elif BOLAT,Mustafa TİFTİK

Vekâlet sözleşmesi, vekilin ücretli veya ücretsiz olarak vekâlet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği bir sözleşmedir. Kanunda nitelendirilmeyen iş görme edimine ilişkin sözleşmelerde, niteliğine uygun düştüğü ölçüde, vekâlete ilişkin hükümler kıyasen uygulanır. Özen borcunun kapsamını belirlemede, benzer alanda iş ve hizmet üstlenen basiretli bir vekilin göstermesi gereken davranış esas alınacaktır. Özen derecesinin belirlenmesinde vekilin mesleki bilgi ve deneyimi dışında uzmanlık bilgi ve deneyimi de göz önünde tutulur. Vekil, edimin sözleşmeye aykırılığı durumunda sübjektif ve psikolojik yetersizliklerine, özellikle öğrenim, bilgi ve deneyim eksikliğine, meslek, teknik, bilim ve sanat alanındaki yenilikleri takip yetersizliğine dayanamaz. Uygulamada vekilin özen borcunun görünüm şekilleri olarak, avukatın, hekimin, anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin, özel okulların ve mimarın özen borcu karşımıza çıkmaktadır. Avukatlar, yüklendikleri görevleri bu görevin kutsallığına yakışır bir şekilde özen, doğruluk ve onur içinde yerine getirmek ve avukatlık unvanının gerektirdiği saygı ve güvene uygun biçimde davranmak ve Türkiye Barolar Birliğince belirlenen meslek kurallarına uymakla yükümlüdürler. Vekilin borcu; vekâlet çerçevesinde, özenli bir şekilde belirli bir yönde çaba sarf etmektir. Vekil, vekâlet sözleşmesi ile müvekkile taahhüt ettiği edimi, gerekli özeni göstermediği için ifa edememişse, tazmin borcu doğar.

Vekil, Özen, Sözleşme, Sorumluluk, Borç.

Attorney agreement is are the one that the proxy undertakes doing duty for the proxy giver or doing transaction. In agreements with transactional performances not qualified in law, as long as it has accordance with its qualification, decisions related to proxy are given. To indicate the extent of duty of care, the action a prudent trustee undertaking deeds and works in a similar domain has to perform will be based on. For indicating the degree of duty of care, proficiency knowledge and experience are taken into consideration as well as Professional knowledge and experience of the trustee. The trustee can’t hold still for subjective and psychological incompetence, especially inability of learning, knowledge and experience, inadequacy of pursuit of innovations in the field of profession, technical, science and art. As forms of perspective of duty of care of Proxy, we can front the duty of care of the lawyer, the doctor, corporative board members, private schools and the architect. Lawyers are responsible for carrying out the duties in a blessed way with care, accuracy and honour and acting in accordance with attorneyship which requires respect and reliance and obeying profession orders determined by Union of Turkish Bar Associations. The debt of the proxy is to struggle for something particular in frame of attorneyship. If the Proxy hasn’t fulfilled the performance which the committed by the attorney agreement because he didn’t care a lot the debt of compensation will come out.

The Proxy, Care, Agreement, Responsibility, Debt.

I. Genel Olarak Vekâlet Sözleşmesi

TBK m.502/I (EBK 386/I) hükmüne göre “vekâlet sözleşmesi, vekilin vekâlet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir”. Vekâlet, müvekkilin menfaatine ve iradesine uygun bir sonuca yönelen bir iş görmeyi bir zaman kaydına tabi olmaksızın ve nispeten bağımsız olarak yapma borcunu, sonucun elde edilememe rizikosu ona ait olmamak üzere yükleyen bir sözleşmedir¹ . Kısaca vekâlet, vekile başkasının menfaat ve iradesine uygun olarak bir iş görme borcu yükleyen sözleşmedir² .

TBK m.502/II’ye göre “vekâlete ilişkin hükümler, niteliklerine uygun düştükleri ölçüde, bu Kanunda düzenlenmemiş olan iş görme sözleşmelerine de uygulanır”. Hükümden anlaşılacağı üzere, kanunda nitelendirilmeyen iş görme edimine ilişkin sözleşmelerde, vekâlete ilişkin hükümler kıyasen uygulanacaktır³ .

TBK m.502/III’e göre; “sözleşme veya teamül varsa vekil, ücrete hak kazanacaktır”. Hükümden anlaşılacağı üzere vekâlet sözleşmesi ücretsiz olabileceği gibi; sözleşme ile vekile ücret verileceği de kararlaştırılabilir.

Vekâlet sözleşmesi, kural olarak hiçbir şekle tabi değildir: Taraflar sözleşmeyi sözlü veya yazılı ya da resmi biçimde yapabilirler⁴ . Bazı özel düzenlemelerle vekâlet sözleşmesi veya çeşitleri özel biçime bağlanmaktadır. Örneğin; taşınmazlar hakkındaki simsarlık (tellallık) sözleşmesi (TBK 520/III) ve kredi (itibar) mektubu ile itibar emrinin yazılı şekilde yapılması gerekir⁵ .

Vekâlet sözleşmesinde vekil, vekâlet veren ile arasındaki özel güven⁶ ilişkisine dayalı olarak, vekâlet verenin menfaatine ve hesabına olarak ve nispeten yersel, zamansal veya maddi bağımsızlık içerisinde bir iş veya hizmeti, ücretsiz veya sözleşmede kararlaştırılmış ya da teamül varsa ücretli olarak görmeyi borçlanır (TBK m.502/I)⁷ . Bu tanımdan yola çıkarak vekâlet sözleşmesinin yapısal unsurları; bir işin görülmesi veya bir işlemin yapılması, işin başkası çıkarına ve iradesine uygun yapılması, vekilin edimin sonucundan değil, edimin özenle görülmesinden sorumlu olması, vekilin bağımsız olması ve anlaşma olarak ifade edilebilir; ücret vekâlet sözleşmesinin zorunlu bir unsuru değildir⁸ .

Vekâlet sözleşmesinin tanımında yer verilen vekilin nispi bağımsızlığı unsuru, vekilin müvekkilin yararına belli bir sonuca varmak için iş görürken, amacına ulaşmak için belli ölçüde karar verme serbestliğine sahip olmasını ifade eder⁹ . Özel uzmanlığı gerektiren işlerde bu bağımsızlığın daha geniş ölçüde olacağı muhakkaktır; ancak vekil karar verme serbestliğini kullanırken sadakat ve özen borçlarıyla sınırlıdır¹⁰ .

Vekâlet sözleşmesi, diğer iş görme akitlerinden daha geniş ölçüde tarafların karşılıklı güvenine dayanır. Vekilin borçlarının çoğu bu güven ilişkisinden ve onun müvekkilin menfaatine ve iradesine uygun davranma yükümlülüğünden doğmaktadır¹¹ .

Vekâlet sözleşmesi ile avukatlık sözleşmesi birbirinden farklıdır. Vekâlet sözleşmesi, avukatlık sözleşmesine göre daha genel karakterlidir ve ücret, şekil, kişi, tarafların yükümlülükleri, işe son verme ve işten çekilme gibi hususlarda vekâlet sözleşmesinden ayrılır¹² .

Vekil, vekâlet verenin çıkarlarını gözetecek şekilde davranmalı, yararına olan davranışlarda bulunmalı ve ona zarar verebilecek davranışlardan kaçınmalıdır. Sadakat borcu, diğer birçok borçtan farklı olarak, gerek işin yapılması sırasında gerekse sözleşmenin sona ermesinden sonra yerine getirilmesi gereken bir yükümlülüktür. Bu kapsamda özellikle sır saklama yükümlülüğü göz önünde tutulmalıdır. Örneğin bir avukat veya bir hekim vekâleti ifa ederken vekâlet verenin özel hayatıyla, sağlık durumuyla, ticaret hayatıyla ilgili sırları paylaşmamalıdır¹³ .