Sınai Mülkiyet Kanunu Kapsamında Marka Tescilinin İptali
Cancellation of Trademark Rights in Litigation Within the Industrial Property Act
İlhami GÜNEŞ
Sınai Mülkiyet Kanunu ve Avrupa Marka Hukuklarında, markaların sürekli olarak beş yıl boyunca kullanılmaması halinde iptal yolu düzenlenmiştir. Beş yıllık sürekli kullanmama dönemi biter bitmez markanın iptali için bir dava açılabilir. Bu sürenin hak düşümü veya zamanaşımı sürelerinden farklı, kendine özgü bir hoşgörü süresi olduğu söylenebilir. Bu yazıda uygulamacı bakışı ile markanın hükümsüzlüğü konusu ele alınmıştır.
Marka Tescili, Marka İptali, Markayı Kullanmama, Sınai Mülkiyet Kanunu.
Industrial Property Act and European Trademark Legislations provide that a trademark may be revoked following the five years of disuse period. Immediately after the five years of perpetual disuse period, an action for revocation may be filed. This period is a sui generis grace period different from declining time or time out period. In this work subject of cancellation of trade mark is handled within the perspective of a judicial practitioner.
Trademark Registration, Cancellation of Trade Mark, Revocation, Disuse, Industrial Property Act.
I. Marka Tescili ve Geçerliliği
Tescilli markalar, sahipleri için malların ve hizmetlerin ticari kökenini göstermek, diğer tacirlerin mallarından ve hizmetlerinden ayırt edilmelerini sağlamak amacıyla kullanılan işaretlerdir. Bu hakkın işletmeler için vazgeçilmez önemi, hükümsüzlük ve iptal davalarını da önemli kılmaktadır. Markaların hükümsüzlüğünü gerektiren sebepler, 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanununda (bundan böyle SMK olarak anılacaktır) düzenlenmiştir1.
Ancak, kimi durumlarda, özel Kanundan ayrı olarak, temel hukuk ilkeleri dahi belirleyici olabilmektedir. 10.01.2017’de yürürlüğü başlayan SMK’da, kötüniyet hali, mülga 556 sayılı Markaların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnameden (bundan böyle MarkKHK olarak anılacaktır) farklı olarak hükümsüzlük sebebi yapılmış, böylece Türk marka hukukunun AB hukuku ile uyum artırılmıştır.
Bu yazıda, öncelikle tescilli markaya karşı açılması mümkün olan hükümsüzlük davasına konu olan marka hakkı tanımlanacak, gruplar halinde iptal ve hükümsüzlük davaları örneklerle ele alınacaktır. SMK’nın hükümsüzlük yoluna dair esas düzenlemesi, m.25’te, kullanmama nedeniyle iptal ise m.26’da düzenlenmiştir. Hükümsüzlük ve iptal konusu makalede uygulamacıların karşılaşabileceği sorunlar ve somut içtihat bilgisi ihtiyacı çerçevesinde ele alınmaktadır.
İptal davasının konusu mevcut ve geçerliliği devam eden bir marka tescilidir. Bu konuya geçmeden önce marka tescili üzerinde durulmalıdır.
Marka hukukunda ve uygulamasında, ticari marka tabiri yerine ‘marka’ terimi yerleşmişse de, başlangıçta marka bir mala ilişkin olarak kullanılmaktaydı. Sözgelimi; sucuk ürünü için “Cumhuriyet”, televizyon için “Vestel” margarin için “Sana” markaları sayılabilir. Öte yandan ulaşım, lojistik, güzellik ve estetik gibi çeşitli hizmetler için işletme adı kullanılırken, zamanla hizmet sunumuna marka alınması ve markanın hizmetle ilişkilendirilmesi mümkün olmuştur2 . Örneğin, “THY” markası gurur duyduğumuz hava taşımacılık hizmet markası; “PTT” posta hizmeti için kullanılan markalardır. Kast edilen hayır amaçlı veya ticari olmayan hizmetler değil, var olma, kâr etme ve büyüme hedefleyen bir işletmeye atfedilen hizmetlerdir.
Marka, yasal ve teknik tanımı ile (bir tacire/ticari işletmeye ait) malların ve hizmetlerin bir başkasının mallarından ve hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlamaya yarayan işarettir. SMK, marka olabilecek işaretler için, öncelikle ayırt edicilik özelliği aramaktadır (SMK m.4, m.5/1(b)). Markanın tanımı konusunda temel ögeler, işaret ve ayırt edicilik özelliği yeni Yasada da korunmuştur. Ancak klasik markalar yanında, alışılmışın dışında (geleneksel olmayan) ses ve koku markalarının tescilinde kolaylık ve öngörülebilirlik sağlanmak üzere, “çizimle görüntülenme, grafikle gösterilebilme” unsuru yerine “sicilde gösterilebilme” şeklinde geniş anlamlı bir ifade kullanılmıştır. Mülga MarkKHK’nın “grafikle gösterilme” şartının yumuşatılması ve tescil formalitelerinde sadeleşme sağlanması, AB marka hukuku ile uyumu genişletmiş görünmektedir.
Mülga MarkKHK’da olduğu gibi SMK’daki düzenlemeye göre marka tesciline başvuru için bir işletme sahibi olmak zorunlu değilse de, işaretin işlevi, ilgili malın ve hizmetin geldiği işletmeyi göstermekle başlamaktadır3 . Ancak ticari işletme tanımına uymayan tüzel kişilikler de marka tescili alabilmektedir. Nitekim SMK’nın marka olabilecek işaretleri tanımlayan 4’üncü maddesi, işletmeyi değil, malları ve hizmetleri ön plana almaktadır. İşin doğası gereği, kimliklenencek veya ayırt edilecek olan mallar, her şekilde bir kişinin malları veya hizmetleridir. Marka geçerli olduğu sürece sahibi veya izin verdiği kişiler adına olumlu nitelikte haklar ve yetkiler sağladığı gibi, başkalarını kullanmaktan men edici olumsuz yetkiler de sağlamaktadır.
Tescil şartlarını karşılayan ve tescillenen marka, başvuru tarihinden itibaren 10 yıl süreyle korunur ve yenilendikçe marka üzerindeki hak devamlılık arz eder (SMK m.23). Marka, ancak hak sahibinin rızasıyla vazgeçmesi sonucu, yenilenmediğinden ve/veya mahkeme kararı ile hükümsüz kılındığından sona erebilir (SMK m.28, m.25 ve m.26).
Uygulamada marka hükümsüzlük ve iptal davaları, işletmelerin pazarlama faaliyetlerini doğrudan doğruya etkilemekte, biçimlendirmektedir. Marka, ticari strateji için son derece önemli bir gereç olduğu gibi değeri hesaplanabilen, ölçülebilen gayri maddi varlıklardandır. Tescilli markaya sahip olan tacirler, mallarının rakiplerince taklidine karşı yasa destekli bir savunma elde etmiş olurlar. Marka tesciliyle elde edilen bu tahkimin ortadan kalkması, işletmenin pazarlama ve tanıtım bakımından güçlükler yaşaması anlamına gelecektir. Böyle olunca, bir markanın hükümsüz kılınması, sahibinin artık o markadan yararlanamaması, sağlayacağı menfaatten yoksun kalması anlamına gelecek ve bu da özel duruma göre çok büyük ekonomik sorunlar yaratabilecektir.
