Türk İlaç Sektörü’nde Fason Üretim Anlaşmaları ve Anlaşmalardaki Rekabet Yasağı Hükümlerinin Hukuki Geçerliliği Üzerine Bir Vaka

Arif ESİN

Türkiye’de, fikri mülkiyet hakları ve rekabet hukukunun henüz işlerlik kazanmadığı dönemlerde, yerli ilaç sanayi de dahil olmak üzere tüm sektörlerde faaliyet gösteren teşebbüslerle yabancı menşeli firmalar arasında, bu firmaların ürünlerinin fason olarak üretilmesine yönelik anlaşmalar aktedilmekteydi. Bu anlaşmalar ise, yabancı firmaların baskıları ve bu baskıları engelleyecek hukuki önlemlerin mevcut olmaması sebebiyle -yerli sanayinin aleyhine olacak şekilde- akit taraflar arasındaki rekabeti engellemeye yönelik hükümler içermekteydi. Ancak, Türkiye’deki mevcut şartlar değerlendirildiğinde, bir çoğu halen yürürlükte olan ve rekabeti kısıtlamaya ya da engellemeye, hatta piyasaları bölüşmeye yönelik unsurlar içeren bu anlaşmalar, ülkemizde Fikri Mülkiyet Hakları’na ve Rekabet kurallarına yönelik mevzuatların işlerlik kazanmasıyla birlikte kısmen veya tamamen batıl olmuşlardır. Zaten 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 56. Maddesi de bunu öngörmektedir.

Fason üretime yönelik bu tip işbirliklerinde, genel olarak, üretimi yaptıran yabancı menşeli teşebbüs, üretimi gerçekleştiren yerli sanayiye, know-how (üretime ve proseslere yönelik -fikri mülkiyet haklarıyla korunuyor olsun veya olmasın - anonim olmamış bilgi) ve/veya malzeme (makina, techizat, kalıplar, maddi destek vb.) sağlamaktadır ve kendisine ait olan bu know-how ve ekipmanların kullanım alanını anlaşma hükümleri vasıtasıyla kısıtlamaktadır. Bu kısıtlamalar genellikle “rekabet yasağı” hükümleri olarak sözleşmelere aktarılmaktadır.

Bu hükümler uyarınca, üretimi gerçekleştiren yerli firma kendisine sağlanan malzeme ve teknolojiyi anlaşma harici bir amaç için kullanamamakta, üçüncü kişilerin kullanımına sunamamakta ve sözleşme konusu ürünlerle rekabet edecek şekilde üretim yapamamaktadır.