Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Hukuk Uyuşmazlıklarının Çözümünde Eş Arabuluculuk (Co-Mediation) Modelinin Değerlendirilmesi

Evaluation of the Co-Mediation Model in Resolving Civil
 Disputes

Seda ÖZMUMCU

Eş arabuluculuk, uyuşmazlığın çözümünde taraflara yardım etmek için birlikte çalışan iki veya daha fazla arabulucuyu kapsayan bir yöntemdir. Bu model, birkaç tarafın dâhil olduğu bazı uyuşmazlıklarda, toplumsal cinsiyet dengesini gerektiren durumları da dikkate almak isteyen bir süreci kapsamaktadır. Zira eş arabuluculuk ekibi, uyuşmazlığın taraflarının farklı özelliklerini (örnek olarak; kadın/erkek, genç/yaşlı v.d) temsil edebilir.

Uyuşmazlığın tarafları, somut bir olayda genel olarak birbirlerini tamamlayan ve becerilerini geliştiren eş arabulucuların bir araya gelmesinden doğan avantajlara sahip bulunmaktadır. Eş arabulucuların, tarafların uyuşmazlıklarını çözme konusunda, sorun üzerinde işbirliği ile çalışmaları halinde, arabuluculuk faaliyetinin bir çözüm anlaşmasına doğru başarılı bir şekilde sonuçlanma ihtimalini de yükselmektedir. Çünkü tek bir arabulucunun, bazı hallerde süreç sırasında cereyan eden her şeyi görmesi veya gözlem yapması kolay değildir. Bu sebeple uyumlu bir şekilde çalışan eş arabuluculuk ekibi, arabuluculuk sürecine sinerji ve denge katarak, uyuşmazlığın çözümü için taraflar üzerinde olumlu ve pozitif etkiler yaratmaktadır.

Bununla birlikte, eş arabuluculuk modelinin kullanıldığı uyuşmazlıklarda, bu yöntemin olası dezavantajlarından da söz etmek gerekir. Özellikle arabuluculuk ekibinin kendi içindeki rekabet veya çatışma durumu arabuluculuk sürecini daha zor hale getirdiği gibi, mali açıdan da taraflar üzerine belli bir külfet yüklemektedir. Fakat bu olası olumsuz yönler aşıldığı takdirde, eş arabuluculuk yönteminin uyuşmazlığı çözme ve bu süreci hızlandırma yönündeki katkıları artmaktadır. Nitekim aile arabuluculuğu alanında dünyada birçok örneği olan eş arabuluculuk modelinin gelecekte Türk hukuku açısından yaygın hale getirilmesi için üzerinde önemle çalışılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Eş Arabuluculuk, İkili Arabuluculuk, Arabulucular Arasında Rekabet Etmeme İlkesi, Eş Arabuluculuğun Disiplinler Arası Uygulaması, İletişim Teknikleri ve Becerileri, Görev Dağılımı.

Co-Mediation is a method which involves two or more mediators working together towards the solution of the dispute between parties. This model involves a process in which gender equality should be taken into account in the disputes between several parties. Likewise Co-Mediators may represent different attributes (ex. sex, age etc.) of the parties to the dispute.

Parties to the dispute benefit from the advantage of having Co-Mediators who generally complete each other and contribute to each other’s skills in the concrete case. In the case in which Co-Mediators are working together in harmony towards the solution of the dispute between parties, the chances of the mediation process to reach a successful peaceful agreement increases. This is due to the fact that a sole mediator might not see or observe every single detail during the process in some cases. As a result Co-Mediators who are working in harmony create positive impact towards the solution to the dispute while adding synergy and balance to the process of mediation.

However, the disadvantages of this method in the disputes should also be mentioned. Especially the conflict or competition between the members of the mediation team might make the mediation process more difficult and add to the cost burden. Still if those negative aspects are surpassed, the contributions of the Co-Mediation method regarding the solution of the dispute and speeding up the process increase. Hence, the Co-Mediation model in family mediation, which has many examples throughout the world, will require significant work in order for the model to become prevalent under the Turkish law.

Co-Mediation, Tandem Mediation, Principle of Noncompetition Among Mediators, Practice of Interdisciplinary Co-Mediation, Communicaton Techniques and Skills, Division of Tasks.

I. Genel Olarak

Günümüzde aile hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklarda daha fazla uygulama alanı bulan eş arabuluculuk (co-mediation) modeli, Batı hukuk sistemleri incelendiğinde, arabuluculuk faaliyetinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biridir. Bu yöntem, en az iki veya daha fazla arabulucu ile uyuşmazlığın çözülmesini hedeflemektedir.1 Bazı yazarlar tarafından bu model, en az iki arabulucuyu kapsadığı için eş zamanlı veya birbirini izleyen anlamlarına gelen ikili arabuluculuk (tandem mediation) adı ile de ifade edilmektedir.2

Bu modelde, arabuluculuk faaliyetinin şekli ve süreci genel olarak tek bir arabulucu ile yürütülüyorsa aynı şekilde cereyan etmesine rağmen, eş arabulucular bu süreci farklı yöntemler ile kolaylaştırmayı sağlamaktadır.3 Eş arabuluculuk modelinin kullanıldığı uyuşmazlıklarda, arabuluculuk sürecinin sorumluluğu, bu faaliyeti yürüten arabulucular arasında paylaşılmaktadır. Böylelikle bir arabulucu, bu süreci diğer bir arabulucu ile birlikte yürütmektedir. Eş arabuluculuk modelinde, arabuluculuk faaliyetini yürüten arabulucular arasında genel olarak eşit bir iş bölümü mevcut değildir. Ancak bununla beraber, eş arabuluculuğun altında yatan en önemli faydalardan biri, uyuşmazlığa konu olan olayın farklı yönleri açısından uzmanlık gerektiren ayrı yetenek ve becerileri bu sürece dâhil eden arabulucuların, arabuluculuğun taktik ve deneyimlerini bir araya getirmeleri ve bunu somut vakıada uygulamalarıdır.4

Bazı yazarlara göre5 , aynı olayları gözlemleyen bir çalışma arkadaşının (eş arabulucunun), uyuşmazlık taraflarının gösterdiği tepkileri keşfetmek ve paylaşmak için beraber çalıştığı diğer arabulucuya fırsat verdiği, arabulucuların kendi değer ve beklentilerine karşılık vermekte kullanabildiği en güçlü araçlardan biri eş arabuluculuk modelidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde özellikle Massachusetts eyaletinde toplumsal konularda arabuluculuk programlarında geniş çapta değişik vakalarda ve neredeyse hepsinde bu model kullanılmaktadır.6 Aynı şekilde yine Kentucky eyaletinde, Kentucky Arabuluculuk Merkezi’nde ailevi ilişkileri içeren uyuşmazlıklarda eş arabuluculuk modelinden önemli ölçüde yararlanıldığı görülmektedir.7 Bunun dışında Amerika Birleşik Devletleri’nde Chicago’da 1995 yılından itibaren tıbbi malpraktis davalarında, uyuşmazlıkların eş arabuluculuk modeli kullanılarak çözümlendiği ifade edilmektedir.8 2003-2004 yıllarında Pennsylvania’da yine tıbbi malpraktis ihtilaflarında gönüllülük esasına dayalı olarak eş arabuluculuk modelinden yararlanılmıştır.9

II. Eş Arabuluculuk Modelinin Uyuşmazlık Çözümüne Getirdiği Olumlu Yönler

Özelikle cinsiyet, ırk ve kültürel farklılıklar içeren ihtilaflarda, uyuşmazlığın dayanak noktası, dengeli ve uyumlu bir eş arabuluculuk ekibinin, taraflar arasındaki çatışmaya tarafsız bir şekilde yardım edebilmesi ve onların bu süreci algılamalarını kolaylaştırabilmesidir. Bu bağlamda özellikle boşanma veya ayrılık gibi evliliğin sona ermesinin söz konusu olduğu uyuşmazlıklarda eş arabuluculuk çok sayıda önemli faydalar sağlamaktadır.10 Bu konuda üzerinde durulması gereken diğer bir nokta ise, uyuşmazlığa konu olan olayda, ikinci bir arabulucunun sürece dâhil olmasının arabuluculuk faaliyeti açısından ilave bir göz, kulak ve beynin olarak ihtilafın çözüme kavuşturulmasında prosedüre getirdiği katkıdır.11 Bunun yanında eş arabuluculuğun sadece uyuşmazlığın tarafları açısından değil, bu süreci birlikte yürüten arabulucular bakımından da önemli yararları bulunmaktadır. Zira eş arabulucular bir uyuşmazlığı çözmek için birlikte çalıştıkları zaman karşılıklı olarak birbirlerinin tecrübelerinden yararlanarak birçok deneyim ve bilgi elde etme olanağına sahip olmaktadır.12 Somut bir olayda uyuşmazlığın eş arabulucular yoluyla çözüme kavuşturulması söz konusu olduğunda, eş arabulucular birbirleri ile geribildirim (feedback) yoluyla süreç sırasında, birinin görüp diğerinin görmediği hususları da yeniden değerlendirme ve bilgi alma olanağına kavuşmaktadır.13 Bazı yazarlara göre14 , eş arabuluculuk modelinin olumlu yönlerinden bir diğeri de, arabuluculuk faaliyeti sırasında, arabuluculardan birinin, ortamın gereği o an yaşanılan duyguların etkisi altında kalabildiği hallerde, diğer arabulucunun duruma müdahale ederek, devreye girip, süreci rayına oturtması şeklinde kendini göstermesidir.

Arabuluculuk modelinin uygulama alanı bulduğu muhtelif uyuşmazlıklarda, arabulucuların şikâyet ettikleri en önemli husus, çok taraflı arabuluculuk müzakerelerinde, bazı tarafların arabulucunun katılması için kendi oturumlarını beklerken, atıl veya ölü zaman (dead time) olarak nitelendirilen sürenin boşa geçtiği durumdur. Zira bu atıl zaman, tarafların sabırsız, huysuz veya sert ve hatta geriye doğru gitmelerine ne olmaktadır. Ayrıca tek bir arabulucu da, zaman baskısı sebebiyle bir oturumda süreci çabucak halletmek ve sonuca ulaşmak için, kendisini baskı altında hissedebilmektedir.15 Buna karşılık, eş arabuluculuk da, atıl zaman ile ilişkilendirilen problemler azalmakta ve arabuluculuğun temposu hızlanmaktadır.16 Nitekim eş arabuluculuk modelinin uygulandığı ihtilaflarda, eş arabuluculuk ekibi, taraflardan geri bildirim elde ederken, aynı zamanda dinlemek, öğrenmek ve güven tesis etmek hususunda daha büyük bir fırsata sahip olmaktadır. Bu durum eş arabuluculara arabuluculuk süreci sırasında daha fazla risk alma, daha fazla yaratıcılık ve geliştirilmiş stratejik planlama fırsatı ile gözlem ve beyin fırtınası yapma yeteneği vermektedir.17 İki arabulucu, arabuluculuk sürecine farklı güçleri, uzmanlıkları ve bakış açılarını getirerek ekip halinde çalışmaktadır.18

Aile hukuku bağlamında disiplinlerarası eş arabuluculuk modeli tercih edildiği takdirde, eş arabuluculuk ekibi genellikle kadın/erkek veya bir terapist ya da davranış bilimlerinden bir uzmanın yahut bir avukatın (uzman hukukçunun) bir araya gelmesinden oluşmaktadır.19

III. Eş Arabuluculuk Modelinin Uyuşmazlık Çözümüne Getirdiği Olumsuz Yönler

Eş arabuluculuk modelinin uyuşmazlığın çözümüne getirdiği birçok olumlu yararlarına rağmen, arabulucular açısından meydana getirdiği zorlukların da bulunduğunu söylemek gerekir. Örneğin, birbirlerine tanıdık olmayan arabulucular açısından, taraflar arasındaki uyuşmazlığın çözümünde süreci birlikte yürütmek için eş arabuluculuk modelinin öngörülmesi bazı zorlukların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Özellikle eş arabulucular arasında ortaya çıkabilecek çatışma ve rekabet benzeri farklı yaklaşımlar arabuluculuk sürecinin sekteye uğramasına neden olmaktadır.20 Eş arabulucular arasında bu ve buna benzer tutum ve yaklaşımlar, uyuşmazlığın kısa sürede çözümlenmediği hallerde, o arabuluculuk oturumu için felaket anlamına gelebilmektedir. Bu gibi hallerde, bazı yönlendirici arabulucular, diğer arabulucunun adeta ayağına basmak veya yanlış bir şey yapmak endişesi ile eş arabuluculuk sürecini tek başına yürütmek açısından bazen kendilerinden emin olamama haline düşebilmektedir.21

Uyuşmazlığın çözümü için eş arabuluculuğun uygulanmasının söz konusu olduğu hallerde, uyuşmazlığın tarafları bakımından finansal açıdan maliyette bir yükselme söz konusu olmaktadır.22 Eş arabuluculuk modeli, mali yönden ek masraflar ortaya çıkardığı için uyuşmazlığın taraflarının bu konuda genel olarak rızalarının olması gereğinden söz edilmektedir.23 Buna karşılık bu konuda bir başka görüşe24 göre, somut bir uyuşmazlıkta iki arabulucunun birlikte ihtilafı çözmeye çalışmasının arabuluculuk sürecini hızlandırması sebebiyle maliyeti düşüreceği ileriye sürülmektedir.

Diğer taraftan, dünyada bazı ülkelerde eş arabuluculuk yaygın bir şekilde uygulama alanı bulmaktadır. Özellikle uyuşmazlık çözümü merkezlerinin çoğunda tecrübeli olmayan arabulucular ile deneyimli arabulucuların eşleşmesi suretiyle ihtilafların çözümünde daha fazla deneyim ve sonuç elde edilmektedir.25