Öğretmenlerin Kişisel, Sosyal ve Genel Uyum Düzeyleri ve Bazı Değişkenlerle İlişkilerinin İncelenmesi - Narlıdere Örneği
An Investigation of Teachers’ Individual, Social and General Adaptation Level and its Relationship With Some Variables - Narlıdere Example
Münevver MERTOĞLU
Araştırmanın amacı, öğretmenlerin kişisel uyum (kendini gerçekleştirme, duygusal kararlılık, nevrotik eğilimler, psikotik belirtiler), sosyal uyum (aile ilişkileri, sosyal ilişkiler, sosyal normlar ve antisosyal eğilimler) ile, genel uyum düzeylerini incelemek, kişisel, sosyal ve genel uyum düzeyleri ile bazı demografik değişkenler arasındaki ilişkilere bakmaktır. Yöntem, araştırmanın örneklemini İzmir-Narlıdere İlçesi’nde farklı sosyo ekonomik bölgelerde yer alan 13 okulda görevli 203 öğretmen oluşturmaktadır. Öğretmenlerin kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerinin belirlenmesinde “Hacettepe Kişilik Envanteri” kullanılmıştır. Verilerin istatistiksel analizi için “Tek Yönlü Anova”, “Kuruskal Wallis Testi” ve “Mann Whitney U Testi”, “Bağımsız Örneklemler t-Tesi” ve “Welch Testi” uygulanmıştır. Bulgular ve Sonuç Yapılan değerlendirmeler sonucunda öğretmenlerin cinsiyetlerine göre sadece Sosyal Uyum ve Antisosyal Eğilimler alt ölçeği bakımından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur. Buna göre kadın öğretmenler, erkek öğretmenlere kıyasla daha az antisosyal eğilim göstermektedir. Öğretmenlerin kişisel ve sosyal uyum düzeyleri ile yaş değişkeni arasındaki ilişkiye bakıldığında, 45-61 yaş aralığındaki öğretmenlerin, 24-34 yaş aralığındaki öğretmenlere kıyasla “Nevrotik Eğilimlere” ait belirtileri daha az gösterdikleri tespit edilmiştir. 35-44 yaş aralığındaki öğretmenler, 24-34 yaş aralığı ile 45-61 yaş aralığındaki öğretmenlerden anlamlı ölçüde farklılaşmamaktadır. Bir başka bulgu ise, öğretmenlerin kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerinin çalıştıkları okulların bulunduğu sosyo-ekonomik düzeylere göre farklılaşmasıdır. Medeni durum yönünden ise, öğretmenlerin, kişisel, sosyal ve genel uyum düzeyleri yönünden anlamlı bir fark bulunmamıştır. Bu bulgular desteklenmesi gereken öğretmenlerin belirlenmesi bakımından önemlidir.
Öğretmen, Kişilik Envanteri, Kişisel Uyum Düzeyi, Sosyal Uyum Düzeyi, Nevrotik Eğilimler.
The aim of this investigation is to examine teachers’ individual adaptation (self -realization, emotional stability, neurotic trends, psychological signs), social adaptation (family relationship, social relationship, social norms and antisocial trends), and general adaptation level and to explore the relationship of them with some demographic variables. 203 participant teachers in this study were selected from 13 schools which are located in different socio-economic districts in Narlıdere -İzmir, in Turkey. To find out individual, social and general adaptation level of the teachers “Hacettepe Personality Inventory “was used. In order to analyze data “One way Anova test, Kuruskal Wallis test, Mann Whitney U test, Independent sample t-test, Welch test” were applied in SPSS for the statistical procedures. After evaluations of the collected data, it was found out that male and female teachers have statistically meaningful differences as to Social Adaptation and Antisocial Trends sub scales. It revealed that female teachers show less antisocial trends compare with male teachers. With respect to the relationship of individual and social adaptation level and age groups, it was identified that teachers between the ages of 45-61 years show less neurotic trend indications than teachers between the ages of 24-34 years. Teachers between the ages of 35-44 years are meaningfully differentiated from teachers between the ages of 24-34 years and 45-61 years. Teachers’ individual, social and general adaptation level varies from socio-economic level of the places of their schools was another finding. With respect to marital status of the teachers, no meaningful difference was found as to individual, social and general adaptation level. The results of this study are going to be important in terms of determining the teachers who need support and mentoring.
Teacher, Personality Inventory, Individual Adaptation Level, Social Adaptation Level, Neurotic Trends.
Giriş
Eğitim sistemi içinde, özellikle ilkokul ve ortaokul düzeyinde, öğrencilerin kişisel gelişimleri ve akademik başarılarında etkili olan pek çok faktör vardır. Öğrencilerin özellikleri ve kapasiteleri, yetiştikleri aile ortamı, anne-babaların eğitim düzeyleri ve çocukları ile olan ilişkileri kadar, okulların fiziksel durumu ve eğitim ortamları da önemlidir.
Ancak eğitim programlarında belirtilen özel ve genel amaçların gerçekleştirilmesinde en temel belirleyici, öğretmen faktörüdür. Bu nedenle eğitim sistemi içinde öğretmenlerin yetiştirilmesi, seçimi, kişilik özellikleri, ruhsal ve fiziksel sağlığı, kişisel, sosyal ve genel uyum düzeyleri önem kazanır.
Kişiliğin kalıtımla belirlenen yapısı yanında, çevrenin ve öğretilerin etkisi ile sonradan kazanılan ve değiştirilebilen özellikleri de vardır. McCrae ve arkadaşları (1989), kişiliği, bireyin farklı durumlarda ortaya koyduğu davranışları açıklayan, sürekliliği olan, kişilerarası, duygusal, motivasyonel, deneyime dayalı etkileşim tarzı olarak tanımlamıştır.1
Kalafat çalışmasında (2012), öğretmenlerin kişilik özelliklerinin öğretmen yeterliliklerine etkisini araştırmış ve kişilik boyutlarının öğretmen yeterliliklerine doğrudan, dolaylı ve toplam etkileri olduğunu belirlemiştir.2
McDonald (1975) yaptığı araştırmaların sonunda, öğretmenlerin özelliklerini üç başlık altında toplamıştır: 1) Kişilik özellikleri, 2) Entellektüel vasıflar, 3) Öğretim yöntemleri ile ilgili yaklaşımlar ve tutumlar.3 Bu özelliklerin en başında kişilik özelliklerinin yer alması anlamlıdır.
Yapılan araştırmalar, öğrencilerini ve okulunu seven ve bunu ifade eden, işbirliğine açık, yardımsever ve öğrencilerin sorunları ile ilgilenen öğretmenlerin kişilik özellikleri ile öğrencilerin akademik başarıları arasında ilişki olduğunu göstermektedir.4
Öğretmenlerin demokratik tutum düzeyi düştükçe nevrotik eğilimlerin arttığını buna karşılık kendini gerçekleştirme düzeyinin ve sosyal ilişkilerde yeterlik düzeyinin düştüğünü gösteren çalışmalar da vardır.5 Eğitim-öğretim faaliyetlerinin başarılı bir şekilde yürütülmesinde öğretmenlerin ruhsal yönden sağlıklı olmaları gerekir.
Türkiye’de 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, öğretmenlik mesleği için genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyonun gerekli olduğunu belirtmekte, kişilik özellikleri ayrı başlık altında ele alınmayıp, pedagojik formasyon içinde öğretmenin sahip olması gereken özellikler olarak kısmen yer almaktadır.
Milli Eğitim Bakanlığı, 2008 yılında öğretmenlerin sahip olması gereken yeterlikleri belirlemiştir. Bu genel yeterlilikler: kişisel ve mesleki değerler - mesleki gelişim; öğrenciyi tanıma; öğretme ve öğrenme süreci; öğrenmeyi, gelişimi izleme ve değerlendirme; okul, aile ve toplum ilişkileri; program ve içerik bilgisinden oluşmaktadır.6 Ancak öğretmenlik mesleğine giriş için uygulanan KPSS (Kamu personeli seçme sınavı) öğretmenin sahip olması gereken genel yeterliklerin tamamını ve kişilik özelliklerini ölçmemektedir.
Öğretmenlik mesleği için sahip olunması gereken kişilik özelliklerinin ölçülmesi, sadece öğretmenlik mesleğine girişte değil, görevde olan öğretmenlerin izlenmesi ve değerlendirilmesinde de önemlidir. Çünkü zaman içinde çeşitli nedenlerle kişiliğin bazı özelliklerinde, öğretmenlik mesleği ile bağdaşmayan ve öğrencilere zarar veren değişiklikler olabilir.
Öğretmenin kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerinin yüksek olması, öğretmenlerin kendileri kadar öğrencileri için de önemlidir. İlkokul 1. sınıftan itibaren öğrenciler pek çok yönden öğretmenlerini model alırlar (Özdeşleşme). Bu nedenle özellikle sınıf öğretmenlerinin alan bilgisi ve pedagojik formasyonlarının yanında kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerinin yüksek olması ve bu yönlerden de öğrencilerine örnek olması beklenir.
İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)’nın uygulamaya koyduğu Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Projesi olan PISA 2015 sonuçları, eğitim sistemi içinde çok önemli bir rolü olan öğretmenlere gereken önemin verilmesi, meslek içinde izlenmesi, sorunlarının ele alınarak gerekli desteğin verilmesine vurgu yapması bakımından önemlidir.
Bu araştırmanın amacı, halen görevde olan ilkokul ve ortaokul öğretmenlerinin kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerini belirlemektir. Ayrıca öğretmenlerin kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerinin, yaş, cinsiyet, medeni durum ve sosyo-ekonomik düzey ile öğrenci profiline göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymaktır. Araştırmadan alınan sonuçların, öğretmenlerin desteklenecek alanlarının belirlenmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Özellikle gelişen teknoloji ve bilgi çağında, değişen öğrenci profiline uyum sağlayacak öğretmenlere ihtiyaç vardır. Mesleğe girişte sorunu olmayan öğretmenler, zaman içinde çeşitli nedenlerle kişisel ve sosyal uyum düzeyleri ile ilgili sorunlar yaşayabilirler. Bu sorunların tespit edilerek gerekli desteğin verilmesi, öğretmenin kendisi kadar, öğrencileri için de önemlidir.
Materyal ve Yöntem
Araştırmanın evreni İzmir olup, Örneklem grubunu İzmir-Narlıdere İlçesi’nde farklı sosyo ekonomik bölgelerde yer alan 13 okulda görevli 203 öğretmen oluşturmaktadır.
Öğretmenlerin kişisel, sosyal ve genel uyum düzeylerinin belirlenmesinde “Hacettepe Kişilik Envanteri” (Özgüven, 1992) ”kullanılmıştır.
Verilerin istatistiksel analizi için “Tek Yönlü Anova”, “Kuruskal Wallis Testi” ve “Mann Whitney U Testi”, “Bağımsız Örneklemler t-Tesi” ve “Welch Testi” uygulanmıştır.
Bu çalışmada, örneklem grubunun kişilik özelliklerinin ölçülmesinde “Hacettepe Kişilik Envanteri” Özgüven, 1992 kullanıldığı için ölçülen özelliklerin açıklanmasına ihtiyaç duyulmuştur; Envanter, Kişisel ve Sosyal Uyum olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
“Kişisel Uyum” kavramı içinde “Kendini Gerçekleştirme” (KG), “Duygusal Kararlılık” (DK), Nevrotik Eğilimler” (NE) ile Psikotik Belirtiler” (PB) yer almaktadır.
