Bazı Ekonomik Etkili Gümrük Rejimlerine İlişkin Hükümlerin İhlâli İçin Belirlenen Yaptırımın Anayasa’ya Uygunluğu (Hukuk Devleti ve Ölçülülük İlkesi Özelinde Bir Değerlendirme)

Constitutionality of the Criminal Sanction for Violation of Some Economically Effective Customs Regimes (An Evaluation Specific to Principles of the State of Law and Proportionality)

Emine Sevcan ARTUN,Özgecan GÖK

Ölçülülük ilkesi, bir özgürlük veya hakkın sınırlandırılmasında kullanılan aracın, sınırlamayla elde edilmesi arzulanan hedefi gerçekleştirmek için elverişli ve gerekli olması gerektiğini ifade eder. İlkeye göre sınırlama aracı ile amacı arasında makul bir oran olmalıdır. Ölçülülük ilkesi ve aşırılık yasağının, hukuk devleti ilkesinden kaynaklandığı ve devlet tarafından kişi haklarına müdahale edilen her alanda ölçüt bir norm olarak uygulanması gerektiği kabul edilmektedir. Bu alanlardan biri de gümrük hukukudur. Bu çalışmada Anayasa Mahkemesi’nin vermiş olduğu bir karardan yola çıkılarak, dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimlerine ilişkin hükümlerin ihlâli karşılığında belirlenen yaptırımın hukuk devleti ve ölçülülük ilkesine uygunluğu değerlendirilmektedir.

 Vergi Hukuku, Gümrük Hukuku, Gümrük Kabahatleri, Dahilde İşleme Rejimi, Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi, Ölçülülük İlkesi, Hukuk Devleti İlkesi.

The principle of proportionality is a principle which states that the tool referenced in limiting a freedom or right must be applicable and necessary for accomplishing the objective desired to be achieved by limitation. According to principle, there must be a measurable ratio between tool and objective. It is accepted that the principle of proportionality and prohibition of excessiveness are originated from the principle of the state of law and in all cases where the state is interfered with the rights of the person, the principle should be applied as a criterion. One of these cases is the Customs Law. In this study, within the scope of a Constitutional Court decision, the conformity of criminal sanctions for violation of provisions about inward processing regime, processing under customs control and temporary admission with principles of states of law and proportionality is evaluated.

Tax Law, Customs Law, Customs Misdemeanours, Inward Processing Regime, Processing under Customs Control, Proportionality Principle, State of Law Principle.

Giriş

Gümrük vergileri, Vergi Usul Kanunu¹ kapsamında tarh, tahakkuk, tebliğ ve tahsil edilmese de (VUK m. 2) vergi hukukunun bir parçasını oluşturmaktadır. Bu durumla bağlantılı olarak Gümrük Kanunu² da, hem bir maddî kanun hem de bir usûl kanunudur. Gümrük Kanunu ile tesis edilmeye çalışılan vergilendirme düzenine aykırı kabahat niteliğindeki eylemler de yine (temel olarak) Gümrük Kanunu’nda düzenlenmektedir. Gümrük Kanunu’nda kabahat olarak kabul edilen ve karşılığında idarî para cezası öngörülmüş olan kabahatlerden birisi de; dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimlerine ilişkin hükümlere aykırı davranılmasıdır.

Gümrük Kanunu’nun 238’inci maddesinde düzenlenen gümrük rejimlerine aykırılıklar karşılığında temel olarak, eşyanın kendi değeri, navlun ve sigortadan oluşan CIF değeri ile gümrük vergilerinin toplamından oluşan “gümrüklenmiş değeri”nin iki katı tutarında idarî para cezası yaptırım olarak uygulanmaktadır. Rejim ihlallerin tam muafiyet suretiyle geçici olarak ithal edilen özel kullanıma mahsus taşıtlar bakımından gerçekleşmesi durumunda gümrük vergileri tutarının dörtte biri oranında para cezası verilir. Rejim kurallarına aykırılık oluşmakla birlikre dâhilde işleme rejimi kapsamı ithal eşyasının, işleme faaliyetindeki hali veya işlem görmüş ürün hali de dahil olmak üzere rejim çerçevesinde izin verilen yerlerde tespiti halinde, ithal eşyasının gümrük vergileri tutarının iki katı oranında para cezası verilir. Rejimlere ilişkin sürelerin aşılması durumunda ise, geçen sürenin niceliğine göre 241’inci maddede belirtilen iki, dört ve altı kat usulsüzlük cezalarının verilmesi söz konusu olabilmektedir. İlgili rejim hükümlerinin ihlâli anlamına gelmesine rağmen daha az yaptırımlara tâbi tutulan fiiller dışındaki ihlâllere gümrüklenmiş değerin iki katı ceza uygulanması ve bu ceza için kanunda bir üst sınırın belirlenmemiş olması gümrük yükümlüleri açısından katlanılamaz bir yük oluşturabilmektedir. İlgili hüküm hukuk devleti ve ölçülülük ilkesine aykırılık taşıması gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi önüne getirilmiştir. Anayasa Mahkemesi, hukuk devleti ilkesinin somut norma özgü unsurlarını değerlendirmiş ve kanunda belirlenen yaptırımın hukuk devleti ilkesine aykırı olmadığı ve ölçülük ilkesi (AY m. 13) ile ilgili görülmediğini belirterek itiraz başvurusunu reddetmiştir.

Bu çalışmada Anayasa Mahkemesi’nin kararından yola çıkılarak dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimlerine ilişkin hükümlerin ihlâli karşılığında belirlenen yaptırımın hukuk devleti ve ölçülülük ilkesine uygunluğu değerlendirilmektedir. Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde bu incelemenin konusunu oluşturan Anayasa Mahkemesi Kararı’nın esası nakledilmektedir. İkinci bölümde ise öncelikle kabahatin maddî unsurunun bir parçasını oluşturan gümrük rejimlerinin ne olduğu ve nasıl bir fonksiyon üstlendiği öncelikle ele alınmakta daha sonra kabahatin unsurlarına ilişkin açıklamalara yer verilmektedir. Daha sonra hukuk devleti ve ölçülülük ilkesi kavramları, genel ceza hukuku ve vergi ceza hukukundaki görünümleri ile değerlendirilmekte; son olarak Gümrük Kanunu’nun 238’inci maddesinde gümrüklenmiş değerin iki katı şeklinde belirlenen cezanın ilkelere uygunluğu tartışılmaktadır.

I. İnceleme Konusu Kararın Esası

İnceleme konusu karar Anayasa Mahkemesi’nin 12.07.2017 tarih ve 2017/121 Esas; 2017/121 Karar sayılı kararıdır³ . Davacı tarafından, kesilen para cezasına karşı açılan iptal davasında itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Kocaeli 2. Vergi Mahkemesi, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 238’inci maddesinin 1’inci fıkrasında yer alan ve eşyanın gümrüklenmiş değeri üzerinden iki kat olarak belirlenen yaptırımın iptali için başvurmuştur. Söz konusu kuralın Anayasa’nın 2’nci ve 13’üncü maddelerine aykırı olup olmadığının değerlendirildiği karar aşağıdaki gibidir:

“I. İPTALİ İSTENEN KANUN HÜKMÜ