İdari İşlemlerin İcrailiği (I)
Hasan DURSUN
İki bölüm halinde yayımlanacak olan bu çalışmada, idari işlem kuramı bakımından yaşamsal bir önem taşıyan “idari işlemlerin icrailiği ” kavramı üzerinde durulmuş ve kendisiyle çok karıştırılan kavramlarla arasındaki fark ortaya konulmuştur. Daha sonra ise icrai olmayan idari işlemler üzerinde durulmuştur. Yine, idari işlemlerin icrailiğinden hangi hukuksal sonuçların doğacağı konusuna da temas edilmiştir.
İdari İşlemlerin İcrailiği, İdari İşlemlerin Re’sen İcrası, İcrai Olmayan İdari İşlem.
I. GİRİŞ
İdarenin düzenleyici işlemleri (tüzük, yönetmelik gibi) sadece genel, soyut veya nesnel hukuki durumlar hakkında yenilik veya değişiklik oluşturduklarından doğrudan icrai nitelik taşıyamazlar. Bu tip işlemlerin icrai nitelik taşıyabilmeleri için bireysel bir icrai karara dönüştürülmeleri gerekir.1 Bununla birlikte, belirli kişi veya kişiler ile durumlara ilişkin bireysel idari işlemlerin ezici bir çoğunluğu icrai niteliktedir. İdari işlemin icrai olmasından kastedilen husus; İdarenin tek yanlı ve buyurucu gücüne dayanarak yapmış olduğu bir işlemin kendi başına bir hukuki sonuç doğurmasıdır.
Bu çalışmada, Türkiye’de kuramsal temeli sağlam bir şekilde ortaya konulamamış ve uygulamada da özellikle iptal davası açılması bağlamında yoğun sorunlara ve tartışmalara yol açan idari işlemlerin icrailiği üzerinde durulacaktır. Bu çerçevede, öncelikle “icrailik” kavramının tanımı ve kendisiyle karıştırılan diğer kavramlardan farkı ortaya konulacak, daha sonra ise icrai olmayan idari işlemler üzerinde durulacaktır. İdari işlemin icrailiğini anlatırken zıt veya aksi yolla kanıt (argumentum a contraire) yönteminin kullanılması doğal karşılanmalıdır. Çünkü belirli kişi veya kişiler ile durumlara ilişkin bireysel idari işlemlerin ezici çoğunluğu icrai niteliktedir. Daha açık bir deyişle, idari bir işlem, tamamlanmasıyla birlikte hemen uygulama yetisine sahip olup kendi başına hukuki sonuçlar doğurduğu için icrai nitelik taşımaktadır. Dolayısıyla ezici çoğunluğu icrai olan idari işlemlerden bahsedilmesi yerine tür olarak oldukça az olan icrai olmayan işlemlerden bahsetmek ve bu anlatılan dışındakileri icrai olarak kabul etmek daha uygun düşecektir. Çalışmanın sonunda ise icrailik kavramının doğru bir temele oturtulmasından elde edilecek faydalar üzerinde durulacaktır.
II. İCRAİLİK KAVRAMI VE ONUN DİĞER KAVRAMLARDAN FARKI
İcrailik, daha somut bir deyişle “icrai işlem” ya da “icrai karar” öğretide yazarlar tarafından benzer bir şekilde tanımlanmaktadır. Onar; bir idari makam tarafından, idare edilenlere karşı hukuki bir hüküm doğurmak amacıyla ve icrai bir şekilde, bir başka deyişle, resen icrası mümkün tarzda yapılan tasarruflardan, açıklanan irade beyanlarından ibaret olan işlemleri icrai karar olarak tanımlamaktadır.2 Günday; İdarenin tek yanlı irade açıklamasıyla, ilgililerin hukuki durumları üzerinde etki yapmasını, ilgililer için yeni hukuki durumlar yaratmasını, ilgililerin mevcut hukuki durumlarını değiştirmesini ya da ortadan kaldırmasını “icrai karar” olarak adlandırmaktadır.3 Balta; icrai işlemin aslında hukuki sonuç doğuran bağlayıcı işlem anlamına geldiğini ifade etmektedir.4 Giritli ve Bilgen ise, icrai kararı, İdarenin, ilgililerin rızası gerekmeksizin tek taraflı iradesiyle idare edilenlere borçlar yükleyebilmesi, haklar bahşedebilmesi ve hukuk düzenini değiştirebilmesi olarak ifade etmektedir.5 Erkut, icrai işlemi; kamu gücünün ve kudretinin, üçüncü kişiler üzerinde, ayrıca başka bir işlemin varlığına gerek olmaksızın, doğrudan doğruya çeşitli hukuki sonuçlar doğurmak suretiyle etkisini gösterdiği işlemler olarak tanımlamaktadır.6 Son olarak Duran ise, “icrai karar” ibaresini kullanmayı uygun bulmayarak, idari işlemlerin tümünün ancak idari karar biçimini alan iradeler aracılığıyla kişilerin, yerlerin ve eşyanın hukuki durumlarını gerçekten değiştirip etkileyebileceğini, idari kararın hukuk yönünden etkisinin ani ve genel olduğunu, uygulama konusunda ise gecikmeli ve istisnai olduğunu ifade etmektedir.7 Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere icrai karar; yapılmakla ilgili üzerinde doğrudan hukuki bir etki yapan, daha somut bir deyişle, ilgili için bir hukuki durum kuran, ilgilinin mevcut hukuki durumunu değiştiren ya da kaldıran işlem anlamını taşır. İcrai işlem ya da icrai karar kavramını bu şekilde tanımladıktan sonra onun diğer kavramlardan farkının açıklanması uygun olacaktır.
